MI BÊRÎYA DAKTÎLOYÊ XWU KERDE

Despêkî tim zehmet ê. Çimkî miyanê yew ziwanê qiraseyî ra weçînayişê yew kelîmeya bereqnaya ke do îlelebed bicûyo yew karo basît nîyo. Xwura her vateyê însanê ke miyanê tenyatî de yo tek yew kelîme ya. Her şiîre, her hîkaye, her roman û her cerebnayiş, sey heme hewnan, ziwano ke ma hema tercume nêkerdo ra, hîkmeto hîra yê şewe ke hema nêameyo vatiş ra, xizînaya kelîmeyan a bêşekil û bêqeyde yê ebedîyetî ra her yewe yew vate ya. Dinya muezem a. Û aye dir piya, bînaya tewr berze ra bigêrê hetanî pelo tewr tenik yê çayirî, her çî xwu miyan de eynî ezametî îhtîwa keno. Eger aqil û ruh destûr bidê çim hîra ewnîyeno. Û zêhn zorê zemanî beno; zemano ke hem birayê mergî yo hem zî ma xwu vîr ra nêkerê ke eynî wext de birayê heyatî yo. Tewr muezemê her çiyî zî mîqrobê însanîyetî ego yo; ke heyat dano Homayî û kaînatî, cenet û cehenemî, dinya, kîbrê însanî, xirûrê mi û xirûrê şima û dîyayişê ma. Ez nameyê xwu ser o bi samîmîyet şima ra vana “Xwu rê pê keyf bikerê.”

Ez yew şaristano extîyar de yew merdimo ciwan a. Serê sibayî û ez yew odaya qijeke de yê. Ez vera yew goroza kaxidê zerdî yê nuştişî de ya; eno tekane tewirê kaxidî yo ke pereyê mi erînayişî ey rê qîm kerd, oyo ke 170 hebê ci bi des sentî yenê rotiş. Enê heme kaxidî vate ra mehrûm, saye û mikemel ê. Ez zî yew nuştoxo ciwan a ke dest bi kar kena. Rojan ra dişeme yo: 25 eylul 1933. Heyat de biyayiş çiqas weş o, hema zî cûyayiş. (Ez yewo dinyadîtî ya; gelek şaristanan de ez seraserê roje û şewe kuçeyan ra geyraya. Û nika ez apey ageyraya keye, ageyraya xwu. Serê sereyê mi de, dêsê ena odaya qijeka bêserûbere de rismê babîyê min o ke merdo esto. Ez bi rî û çimanê ey ameya ena dinya û çiyê ke ey bi ziwanê ma nuştê, nika ez bi Înglîzî nusnena. Ma eynî merdim ê, yewê ma merde, yewê ma gane.) Ez sey harbiyayan cixara şimena, nika eno seba mi zaf muhîm o, coka seba şima zî. Ez ha kena ke vateyî, vateyê xwu neqlê yew rîpelê vengî bikerî û ez lerzena. Bikarardişê kelîmeyan yew mesûlîyeto zaf pîl o. Ez nêwazena yew çiyo xelet vajî. Ez nêwazena yew mi zekî bivîno. Ez enê ra zaf tersena. Ez heyat de qet zekî nêbiya û nika ez yew karî ser o ya ke cûyayişî bi xwu ra zî muhteşemêr o, coka ez nêwazena tek yew kelîmeya xelete bîle vajî. Bi aşman o ke ez xwu ra enê vana: “Gereka ti mutewazî bê. Her çiyî ra ver gereka ti mutewazî bê.” Ez pêt sebat kena ke şexsîyetê xwu vindî nêkerî.

Ez yew hîkayenuştox a û tek yew hîkayeya mi esta: însan. Ez wazena qeydeyanê rindekan yê nuştişî û hîleyanê kompozîsyonî caverdî û ena hîkayeya basîte xwu gore qisey bikerî. Yew vateyê mi ke ez do vajî esto û sey Balzacî hewesê min ê qiseykerdişî çinê yo. Ez hunermend nîya; û medenîyetî ra zî ez heqîqeten bawer nêkena. Ez qasê zerre heweskarê averşiyayişî nîya. Gama ke yew pirdo pîl virazîyeno, ez keyfweş nêbena. Gama ke teyareyî Atlantîk ra vîyarenê, ez nêfikirîyena nêvana “Wey, çiqas weş!” Ez qederê miletan dir zî eleqedar nêbena û tarîx boya mi teng keno. Êyê ke tarîxî nusnenê û êyê ke înan ra bawer kenê, gama ke vanê ‘tarîx’ çi qest kenê? Eno senî biyo ke o mexlûqo mutewazî û şîrîn însan, meqsedê belgeyanê îkrihan gore îstîsmar biyo? Eno senî biyo ke mehremîyetê însanî ameyo çinêkerdiş, hîsê dîndarîye gelemşeyê yew cînayetê îkrihî û rijnayişî dir ameyê yewkerdiş? Ez ticaret ra zî bawer nêkena. Ez heme makînayan sey koma xurdeyî vînena; makînaya hesabî, otomobîlan, lokomotîfan, teyareyan û belê, bisîkletan zî. Ez raywanîye ra, însan bedenê xwu bigêro şêro yewna ca ra zî bawer nêkena. Ez meraq kena, heta nika gelo kes şiyo yewna ca. Şima qet xwu terk kerdo? Gelo raywanîya ke zêhn seraserê emrê yew însanî de keno ra hîna muezem û balkêş yew raywanîye esta? Yewna reywanîya ke peynîya ci qasê mergî rindek a ra weşêr sewbîna raywanîye esta?

Ez tenya însanî dir eleqedar bena. Ez heyat ra hes kena û vera mergî de ez bêçare ya. Ez nêeşkena mergî ra bitersî, çimkî yew çiyo temamen bedenî yo. Qey raşt nîyo ke ewro hem babîyê mi hem ez ma cûyenê û heme vîyarteyê însanîyetî bedenê mi de kom biyo? Ez qîmet nêdana şîdetî û ez înanê ke miracatê şîdetî kenê ra wina tehl-tehl nefret kena. Ez birînbiyayişê yew engişta qilîçe ya yew însano ke cûyeno mergê eyê tebiî ra hîna zaf giran û fecî vînena. Herban de bi pêroyî qetilkerdişê însanan mi sewqê yew iztirabê sînorê gêjîtîye de keno. Ez hêrs bena, bêçare manena. Tekane çeka mi ziwan o û ez zana ke ziwan tifingo makînelî ra hîna hêzdar o, la ancî zî, ez bêhêvî manena. Çimkî ez nêeşkena bi tena sereyê xwu fikrê rijnayişî ke propagandîstî însanî de anê meydan çinê bikerî. Heto bîn ra, ez zî yew propagandîst a û ez lebitîyena ke ena hîkaye de însanî açarnî esalet û zerafetê eyê tebiî ser. Ez wazena însanî qelebalixê sergerdanî ra bigêrî û bişirawî beden û ruhê ci. Ez wazena tarîtîya ke ci ra vanê tarîx ra ey biancî hewnê sakîn yê ruhê ey ser, ez wazena ey biancî hîkayeya heqîqî ya yew tewirê ey miyan. Ez wazena o bibo xwu. Garan biyayiş tenya bi dewarî keweno. Eger ruhê însanî ci ra bigêrê û ey bikerê endamê qelebalixê sergerdanî, bedenê Homayî do dejo bêtarîf bianco, eno semed ra eno kar kufir o.

Ez basîtîye ra hes nêkena. Eger kes yew bûdelayo durist bo ez eşkena ey ra hes bikerî, la ez nêeşkena yew dahîyê sextekarî ra hes bikerî. Ez seraserê heyatê xwu de bi qeydeyan huyaya, mi tinazê xwu bi edetan û çiyanê şeklî û qestikînan kerd. Senî qeydeyî yew îcado muhteşem o sey însanî ser o roniyenê? Her heyat sewbîna yew tenaquz, yew heqîqet, yew mucîze yo û heta ke hîlekarî bîle balkêş ê. Ez fîlozof nîya, ez felsefeyan ra zî bawer nêkena; ez bi şibhe ewnîyena enê vateyî bi xwu ra bîle. Ez bawer kena ke heqê her însanî esto ke o bi xwu zî xwu de bikewo tenaquzî miyan. Sey nimûneyî, mi va ke, ez makînayan sey koma xurdeyî vînena, la hetêk ra zî, eynî seke ez ci rê îbadet bikerî, qey ez daktîloyê xwu ra hes kena? Çiyê min o tewr delalî ke ez wayirê ci ya, qey o nîyo?

Û nika ez yena hîkayeya xwu ya qijeke ser ke ez do qisey bikerî. Ena yew hîkayeya derheqê min û daktîloyê mi de ya, beno ke yew hîkayeya zaf elelede bo. Beno ke şima bieşkê kovaranê ke miyanê sînoranê welatî de bi panc sentî yenê rotiş ra yewe de hîkayeyanê hîna zêde karê wesatayan bivînê; hîkayeyê eşq û hewesî, bêhêvîtî û heyecanî; hîkayeyê ke derheqê camêrdanê bi nameyê Elmer Fowler, Wilfred Diggens, cînîyanê bi nameyê Florence Farwell, Agatha Hume de nusîyayê.

Eger şima rîpelanê enê kovaran biqelebnê, beno ke şima gelek hîkayeyê ke bi biyenan û karakteran dekerde tede bivînê ke hewa û uslûbê înan têkewte, yanî wayirê heme xisûsîyetanê bînan ke yew hîkayeya mikemele ra yenê pawitiş bo; eynî sey yew mayonezê başî ke gereka tede hende ruweno sade, hende krema estbo û gereka hende baş bêro çelqnayiş. (Lutfen mevajê ke mi çiyê ke vatêne kerdî xwu vîr ra û ez xwu zekî nîşan dana. Ez bi enê hîkayeyan nêhuyena. Ez bi însananê ke enê hîkayeyan wanenê zî nêhuyena. Enê nuşteyî û camêrdî, cînî û tutê ke înan wanenê mehsûlê tewr hezîn yê zemanê ma yê; eynî sey fîlmanê Hollywoodî û êyê ke qismêko muhîm yê heyatê xwu yê taybetî bi temaşekerdişê enê fîlman vîyarnenê seba romanusanê duristan benê çimeyo tewr baş. Ez şima rê wina îzeh bikerî, ez çi wext şêrî sînema, ke ez zaf nadir heqê dekewtişî dana, laserê hîsan ke qelebalixî ra rişîyeno ra ez wina xorîn mutesîr bena û fîlmê xeberan tim benê sebeb ke çimanê mi ra hesirê germinî bêrê war. Ez bê bermayiş nêeşkena biewnî laserî ra, tofanan ra, şewateyan ra, herban ra û rîyê siyasetkaran ra. Derdê Mickey Mouseyî bîle zerrîya mi veşneno, çimkî herçiqas o yew qehremano xîyalî bo zî, ez zana, eslê xwu de o yew sûretê însanî yo.) Eno semed ra mi xelet fam mekerê. Ez yew hîciwkar nîya. Eslê xwu de tiya de yew çiyo ke hîciw bibo çinê yo, her çiyo ke yarînî û pêarde yo, xwura tinazê xwu zî xwu zere de keno weye. Çiyo ke ez wazena bikerî eno yo ke tenya ez vajî ez yew nuştox, yew hîkayenuştox a. Seke heme kovarê ke welat de vejîyenê bi hawar û qîrî nuşteyanê mi wazenê, seba yew çiyo basît ke ez wazena behs bikerî mi rê pere teklîf kenê ke ez binusnî, ez do bi eno qeyde dewam bikerî binusnî. Ez odaya xwu de ronişta cixara ser o cixara şimena, ena hîkayeya ke ez zana ez do esla nêeşkî bi aye hîkayeyanê hemdemanê xwu yê mahir û biqabilîyetan dir bikewî reqabet nusnena. Qey ecêb nîyo? Sey yew hîkayenuştoxî çira ez hende girêdayeyê daktîloyê xwu ya? Çi feydeyê madî yê enê mi rê esto? Ez nuştişê hîkaye ra çi zewq gêna?

Ancî zî wa kes nêvajo qey ez şîkayet kena. Ez nêwazena şima vajê qey ez yew qehreman yan zî yewo zêde ra hîsin a zî. Eslê xwu de, ez her di zî nîya. The Saturday Evening Postî rê tu îtîrazê mi çinê yo, seba ke hîkayeyanê mi nêweşaneno ez nêvana edîtorê Scribner’sî yew budela yo. Ez baş zana her kovara welatî çi wazena. Ez zana Secret Stories senî tewir malzeme wazeno, tercîhê kovara American Mercury çi yo, çiyê ke kovarê edebî yê sey Hound & Horn tercîh kenê û kovarê bînî çi pawenê zî ez zana. Ez heme kovaran wanena û ez ferqê ci de ya ke kamcîn tewir karî yenê rotiş. Ancî zî hîkayeyê mi nadîren çap benê û ez feqîr a. Sebebê enê o yo ke, ez nêeşkena nuşteyê ke do pere biyarê binusnî? Ez texmîn kena ke o nîyo. Şima çi tewir hîkaye vajê ez eşkena binusnî. Eger Edgar Rice Burroughs eno serê sibayî bimiro, ez eşkena dewam bikerî Tarzanî binusnî. Yan zî eke ez biwazî, ez eşkenê sey John Dos Passosî yan sey William Folknerî yan zî sey James Joyceî binusnî. (Eslê xwu de şima zî eşkenê binusnê.)

Labelê mi waştbi ke ez vajî ez wazena şexsîyetê xwu muhafeze bikerî. Gama ke mi eno va, ez cidî ya. Eger xwubiyayişê mi weşaniyayişê nuşteyanê mi rê beno mal, ez razî ya. Ez şuhretî ra bawer nêkena. Şuhret yew tewir zûrî ya, yewna namdar zî do şima ra enê vajo. Bêguman, gereka yewo bineyke durist bo. Yew merdimo ke cûyeno senî eşkeno eyê bînan ra pîlêr bo? Eke romanê pîlî ke yew nusneno yenê çapkerdiş û romanê pîlî ke yewnayî nuştê nînê çapkerdiş, ferqo mabeyn de, çi yo? Çi eleqeyê çapbiyayişê romanan bi pîlîtîya înan esto? Çi eleqeyê biyayiş yan nêbiyayişê pereyî bi karakterê însanî esto?

Labelê ez enê îtîraf bikerî, seba ke şima bibê yew nuştoxo sey mi gereka şima wayirê onurî û bawerîye bê. Gereka yew hêzê şima yo ke heyret de verdeno bibo. Û seba ke merdim bibo yew nuştoxo sey mi, ci rê bi serran wext lazim o, heta reye esta se serrî lazim ê. Ez yew merdimê ciwanî ke bikarardişê kelîmeyan de wayirê qabîlîyetî yo rê tewsîye nêkena, seke ez nusneno o zî wina binusno. Ez ey rê pêşnîyaz kena ke Teodore Dreiserî yan Sinclair Lewisî tehqîq bikero. Heta ez tewsîye kena, herinda ke metodê mi ceribneno wa rêça O. Henryî ro şêro, yan rêça nuşteyanê kovara The Woman’s Home Companion ro şêro. Çimkî, eke ma bi kilmîye vajê, eslê xwu de ez yew nuştox nîya. Des, belkî zî panciyes serrî verê cû roja ke mi reya verîne dest bi nuştiş kerd ra nat ez bi qeydeyanê nuştişî huyena û vîyarena. Ez tenya yew merdimo ciwan a. Ez nusnena, çimkî yewna karo medenî o goreyê mi çinê yo.

Gelo şima zanê ke ez eslê xwu de bawer nêkena ke yew çiyo sey formê şiîre, formê hîkaye yan formê romanî çinê yo? Ez tenya mewcûdatê însanî ra bawer kena. Çiyo bîn desîse yo. Ez xîret kena ke însano ke ez zî o ya, neqlê yew hîkaye bikerî. Û qaso ke ez bieşkî neqil bikerî dinyaya xwu zî. Her çiyî ra ver ez wazena durist bî û uslûbê xwu de bicesaret bî. Şima zen kenê, eger mi biwaştêne, vateyê hem ehmeqane hem zî tehlîkeyinî ke mi bineyke verê cû derheqê Dos Passosî, Faulknerî û Joyceyî de vatê qey mi sîl nêkerdêne? Yan zî yew wurzo mi ra vajo “Qey ti vanê ez eşkena sey Faulknerî binusnî? Dê baş o, hela binusne ma to bivînê!” Eke yewî mi ra wina bivatêne, qetîyen ez şaş mendêne, xwu de şiyêne, ez do mecbûr bimendêne ke qebûl bikerî ez nêeşkena heqê yew karê winasî ra vejîyî. Ancî zî mi vatişê xwu va û mi wina verda. Xwura kes nêeşkeno îsbat bikero ke yew texteyê mi kêmî yo; ez eşkena doktorê aqilî o tewr namdar yê Vîyana verê çimê telebeyanê ey de har bikerî, yan zî, eke ez enê hereketî tercîh nêkerî yew budelayî yan xêvikî yan zî qasê dozgerê mehkemaya berze wina aqil û maqul têwbigeyrî. Gelo mi nêvatbi ke heme vîyarteyê însanî bedenê mi de kom biyo? Û bêguman vîyarte de xêvikî zî estbiyê.

Ez nêzana la beno ke vera enê tewir nuştişî de yew qanûn estbo. Beno ke eno yew sûc bo? Werrekna wina biyêne. Mimkun nîyo ke ez yew mêsa ke serê zincîya mi gaz kena bikişî yan pay binanî yew morceleyî ser yan zî wazenê dahî yan budela bo ez hîsanê yew kesî rencîde bikerî labelê ez nêeşkena xwu de bigêrî ke tinazê xwu bi qanûnanê ke vera ruhê însanî de sed ronanê nêkerî. Teqnayişê balonanê ke xwu nepixnenê mi rê yew karo winasî yo ke ez nêeşkena fek ci ra veradî. Ez hes kena egoyo nepexnaye yê masmostayanê exlaqî, teresan û zafzanayoxan de teqnayişanê qijekan biyarî meydan. Goşdarî bikerê, şima do enê paragrafî de yew teqayişo qijek bişinawê.

Şima eşkenê enê vateyê min ê ke ez yew mesela ra şina yewna mesela ser bêmana û tewş bivînê, la tewş nîyê. Qet eceleyê mi çinê yo -ez eşkena yew xêza se metreyî de seraserê roja rayir şêrî-. Oyo ke biwazo eşkeno ena hîkaye bido yew kinar û Cosmopolitan ra tayê çiyan biwano. Ez kesî ra nêpawena ke sebir nîşan bidê. Ez her keso ke sebir keno rê zî peynî de yew xelate zî wehd nêkena. Ez odaya xwu de ronişta û heyatê xwu cûyena, hetêk ra zî ez engişta xwu nana tûşanê daktîloyê xwu ser. Ez hizûrê babîyê xwu yê ke bi serran verê cû ena dinya ra aqitîyabi de ronişta. Di yan hîrê deqayan ra reyêk ez ewnîyena rîyê eyê derdinî ra ke dê hela enê çiyan senî vîneno. Eno, seke merdim biewnîyo eyna ra, çimkî ez ey de xwu vînena. Hema vajêne ke ez emrê eyê ke eno fotograf antbi de ya û simbêlê mi zî eynî sey ey ê. Eno merdim qîblegahê min o. Hema vajêne ke seraserê emrê mi de tim qîblegahê mi biyo. Wexto ke ma her di zî ena dinya de bî, qaso ke ez bieşkî bişiûr ey dir tek yew kelîme qisey nêkerî ez qijek biya, la badê ke ez biya wayirê şiûrî û ez eşkaya xwu îfade bikerî, zafê reyan ma suhbetê dergî yê bêvengî kerdî. Ez ey ra vana “Hey ti arminîyo melankolîk, heyatê to çiqas muhteşem o!” O cewab dano mi vano “Mutewazî be lawo. Homayî bigeyre.”

Babîyê mi zî yew nuştox bi. La çiyê ke ey nuştî qet çap nêbiyî. Heme nuşteyê eyê muhteşemî hê mi dir; şiîrî û hîkayeyê eyê muhteşemî ziwanê dayika mi ke ez nêeşkena biwanî de nusîyayê. Serre di-hîrê reyî ez heme kaxidanê babîyê xwu vejena, ez bi saetan ewnîyena feydeyo ke ey dayo edebîyatê dinya. Ez memnûnîyet hîs kena ke vajî o zî sey mi feqîr biyo; se ra şiyo feqîrîye yaxeyê ci veranêdayo. Zafê şiîran û hîkayeyê ey paketê kaxidî ke sey kitabî qat biyê de ameyê nuştiş. Tenya rojaneyê ey bi Înglîzî yo (Ey eno ziwan mikemel qisey kerdêne û nuştêne) û bi keder dekerde yo. Enê rojaneyî gore, New York de tenya di haletê rûhîyeyê ey estbiyê: xemgîn û zaf xemgîn. Qasê hîris serrî verê cû, o şaristano qirase de, bi tena sereyê xwu bi, seba ke cînîya ey û tutê ey bivîyarê Dinyaya Newîye pereyo ke hewce keno qezenc bikero xebetîyayne. Dergevan bi. Ez çira enê heqîqetî binimnî ke? Amerîka de dergenvan biyayişê yew însanê pîlî de yew çiyo ke merdim ci ra bişermayo çinê yo. Babîyê mi memleketo verîn de yew însano muhterem biyo, xoce biyo, sey Axa zî xîtabê ey biyêne, eno zî hema vajêne ke yew çiyo sey lordî biyo. Çi heyf ke sey pêro arminîyan, o zî şoreşger biyo. Waşto qewmê ey ra yew kulma însanan azad bo. Waşto şarê ci azad bo û eno rayir de tayê wextan hepis zî rakewto. Peynî de her çî hende xerepîyayo ke eger memleketî terk nêkero yan beno qatil yan zî beno qurban. Ey Înglîzî zanayne, Shakespeare û Swift eslê ci ra bi Înglîzî wendê. Bi eno qeyde, ameyo eno welat. Û înan o kerdo dergevan. Badê gelek serranê ke bi yew xebata pête vîyarenê, aîleya ci zî New York de resaya ci. Rojaneyê babîyê mi gore, Kaliforniya de karê ey demeyêk zî baş biyo; tîjî ra û weşeyanê muhteşeman yê engure ra behs keno. Yanî karê citêrîye de şansê xwu cerebnayo, dima pereyê ci peşîn dayê û xwu rê yew çewlîgo qijek erînayo. La yew citêro berbat biyo. Sey profesoran merdeyê kitaban biyo, kincanê weşan ra hes kerdo. Merdeyê keyfê xwu û rehetîya xwu biyo û sey mi makînayan ra nefret kerdo.

Rezê babîyê mi yewendes mîlî rojhilatê şaristanê tewr nizdî de biyo. Heme citêrê derûdorî hewte de reyêk yan di reyî, sey modaya newîye ya ê zemanî, bi yew bisîkleta ke estore ra zî erebe ra zî hîna bisuret a, şiyê şaristan. Însanan dîyo ke yew hela şanî ya roja germine ya aşma tebaxî de, yewo ke kincê rindekî dayê xwu ra û beşna ci derge, rayiro germin û bi tozûtobar de, bi gamanê sakînan rayir şino. Eno merdim babîyê mi biyo. Însanan ena hîkayeya derheqê babîyê mi de mi rê qisey kerdêne ke ez fam bikerî o yewo çiqas ehmeq biyo û ez nêbî sey ci. Cîrananê citêran ra yewo ke bi bisîklete şaristan ra ageyrayo, babîyê mi dîyo. Mêrik şaş mendo.

Vato “Axa, ti se ra şinê?”

Babîyê mi vato “Ez şina şaristan.”

Citêrî vato “Labelê Axa, wina nêbeno. Şaristanî rê yewendes mîlî esto… Miyanê enê kincan de însanî do bi to bihuyê.”

Babîyê mi vato “Verde wa bihuyê. Enê kincê min ê. Bi mi kewenê.”

Citêrî vato “Belê belê. Helbet bi to kewenê. La enê kincî enê germî û enê tozûtobarî gore nîyê. Tiya de her kes teber ra tulûm dano xwu ra, Axa!”

Babîyê mi vato “Qet zî wina nîyo” û rayirê xwu ro dewam kerdo.

Citêrê ke babîyê mi dekerdo herinda gêcan, ey dima şiyo. Vato “Eger ti xwuradayişê enê kincan de israr kenê, bêre hetanî şaristan peyatî meşo û bi xwu tinaz mede kerdiş. Qet nêbo, bisîkleta mi bigêrê û bi aye şo.”

Eno citêr yew dosto nizdî yê keyeyê babîyê mi biyo û zaf hurmetê ey babîyê mi rê estbiyo. Yew meqsedê ey o xirab çinê biyo la babîyê mi heyret kerdo. Babîyê mi bi dehşet û îkrih ewnîyayo mêrikî ra. Qîrayo vato “Çi? Ti vanê ez wenişî ena aleta gêjan? Qey ti wazenê ez eno karê şeytanî ena mankere dir micadele bikerî? Însan seba enê îcadanê tewşan nêameyo xeleqnayiş.” Babîyê mi dewam kerdo vato “Însan nêşirawîyayo dinya ke bi mankeran sereyê xwu bikero bela. Seba ke tîk vindero û linganê xwu ser o rayir şêro ameyo şirawitiş.”

Û dayo piro şiyo.

Ax, şima emîn bê ke ez enê mêrikî zaf teqdîr kena. Û nika ez odaya xwu de tenya, gama ke enê heme çiyan fikirîyena û ena hîkaye nusnena, ez wazena nîşan bidî ke ez û babîyê xwu ma eynî merdim ê. Ez do nizdî ra bêrî meselaya daktîloyî ser zî. La eceleyê mi çinê yo. Ez hîkayenuştox a, pîlot nîya. Ez kokpîtê yew teyareyê ke saete de bi 250 mîl şino, Atlantîk ra nêvîyarena.

Yew roja dişemeyî yê ena serre, yê serra 1933yî, qaso ke mimkun beno ez xîret kena ke ebedîyetî ena hîkaye de kom bikerî. Ena hîkaye wexto ke reyna bêro wendiş, beno ke ez û babîyê xwu piya ma alemo ke ci ra hes kenê de bê û ena dinyaya extîyare ser o êdî tutê mi yanî merdimê ciwanî bigeyrê ke babîyê mi senî mi ra waşto ez zî înan ra wazena ke mutewazî bê.

Beno ke yew hînike de yew esir bivîyaro û seba ke ez ena hînike sabît û zindî bigêrî her çiyo ke ez eşkena bikerî ez kena. Şima zanê, gama ke estnrumanê muzîsyenan benê vindî yan zî şikîyenê ê bermenê. Semedê yew kemangerê pîlî keman yew perçeyê nasnameyê ey o. La ez, yew merdimo ciwan a ke zêhnê ci tarî yo, exlebê xwu qesawetin a, yew merdimo cidî û rîtirş a. Rîyê erdî yê min o, labelê kaînat yê mi nîyo. Vate vatiş ra yeno açarnayiş, eger ez yew mexlûqo sade kuçe de bêrî verdayiş ez nêeşkena bibî tu çî, heta ke bibî yew verisnîye zî. Ez çiraxê beqalî ra hîna tay birûmet, dergevanê Otela St. Francis ra hîna tay esîl, yew şoferê taksî ra hîna tay sade ya.

Ez şeş aşmanê peyînan de nuşteyanê xwu ra ciya biya, ez yew hîç biya, sey yewo bêruh ke tarîtîya kaînatî de û wina sey yew ruhê ke tam diyar nîyo bêamanc geyrayne. Heqîqeto basît eno yo ke ez heta xwu îfade nêkerî, eke kelîmeyî û vateyî çinê bê, ez, nêeşkena sey xwu estbî. Ez bena bêmana, hema vajêne ke ez bena merde û bêname. Bi eno qeyde cûyayişê yew însanî kufir o. Homayî rê heqaret o. Eno yeno a mana ke badê hende serran ma nêresayê tu ca.

A eno sebeb ra ez ancî daktîloyê xwu dir a, yanî kişta mi de yew goroza kaxidê nuştişî yê sayeyî estê û ez odaya xwu ya ke bi dûyê cixara dekerde ya de, fotografê babîyê xwu yo ke mi seyr keno dir piya ronişte ya. A eno sebeb ra ez wina hîs kena ke ez seke merda û biya gane. Ez heyat ra, hîsanê saxleman û zêhnê ke şixulîyenê ra hes kena û înan ra bawer kena. Bi weşê mi şino ke ez ferqê çiyê ke benê û qewimîyenê de bî. Nîzam bi weşê mi şino. Heyat, hetê her însanê ke nefesê Homayî tede esto ra yeno xeleqnayiş û gereka her kes bi xwu şiûr û nîzamê xwu bixeliqno, çimkî enê xwuvero nînê meydan. Tenya gelemşe, xeta û çirkînî xwuvero yenê meydan. Mi vatbi ke ez yew dîndaro tam a. Ez wina ya. Ez cûyayişê xwu ra bawer kena û seba ke merdim yew çiyê mucîzewî yê wina ra bawer bikero, gereka dîndar bo. Ez minetkar a, û ez neçar a. Ez cûyena, a game caverdê wa serrî hetanî ebedîyet yewbînan dima tekrar bibê, çimkî ez odaya xwu de ronişte ya, ez heqîqetê mewcûdatê xwu neqlê vatişî kena, ez bêmanatî û gelemşe ra heqîqetî neselnena. Ena hînika ke nika yena cûyayiş, esla nîna çinêkerdiş. Zeman ra vîyarta.

Ez qîmet nêdana ticaretî. Ez yew merdimo ciwan a ke pereyê mi çinê yê. Wextê ci esto ke yew merdimo ciwan pereyê xwu yo tay yew karo aqilane de xerc bikero. Çiyê ke do bierêno, yanî vîstikê ke do pere heyat de ey rê bibo çiyo tewr muhîm zî estê. Ez qîmet nêdana ticaretî la ez qebûl kena ke pereyî rê bineyke hurmetê mi esto. Netîce de, pere yew çiyo gelek muhîm û çiyo ke babîyê mi kişt zî bêperetî biye ke ey bi serran antbî. Xwuradayişê cilanê ke o zano heqê ci yo, seba yew merdimê hende feqîrî minasib nêbi; peynî de babîyê mi merd. Ez wazena wa qaso ke ez yew heyato sade bicûyî û heyatê xwu binusnî pereyê mi estbê. Bi serran verê cû, gama ke ez seba îmalatî, averşiyayişî û çiyanê bînan şixulîyayne, mi bi şeştî û panc dolarî yew daktîloyo şenik o modelo tewr peyîn erîna. (Eger şima feqîr bê, eno yew pereyo çiqas zêde yo.) Sere de, eno alet mi rê xerîb ame û gama ke mi nuştêne ez vengê ci yo zêde ra aciz biyêne; bi şewe wexto erey de enê vengî bêhed ez bêhizûr kerdêne. To vatêne qey halê hezar reyî pîlkerdişê bêvengîye bi, tabî eke yew çiyo winasî mimkun bo. La yew-di serrî badê, zerrîya mi pê biye germin û senî ke yew piyanîsto baş ke hurmetê ci muzîkî rê esto piyanoyê xwu ra hes keno, mi zî wina ey ra hes kerd. Pakkerdişê enê daktîloyî tu zehmetî nêda mi. Mi çiqas pêt da piro zî ancî sist nêbi û cêra nêvejîya. Enê aletî rê yew hurmetê min o pîl esto.

Û badê, yew demê bêhêvîtîye de, mi ena makînaya qijeke dekerde çenteyê xwu û xwu dir arde şaristan. Mi verê yew rehînkarî de rona û cêbê mi de panciyes dolarî ez xwu rê şaristan ra geyraya. Feqîrîye ra ez bêzar bibiya.

Verî ez şiya yew goşkarî het, mi solê xwu dayî boyaxkerdiş. Badê ke goşkarî solê mi bereqnayî, mi o herinda xwu de da roniştiş, mi xwu çewt kerd û mi zî solê ey bereqnayî. Eno yew tecrubeyê tewazûyî bi.

Dima ez şiya yew sînema. Seba ke ez fîlmanê Hollywoodî de xwu seyr bikerî ez miyanê însanan de ronişta. Ez ronişta û mi ewnîya rîyê cînîyanê rindekan ra, mi xwu rê xîyal kerd. Uca ra ez şiya yew lokanta û her çeşîdê werdo ke ez do bieşkî biwerî ra mi xwu rê waşt. Mi bi di dolarî nan werd. Garsonî va qey mi aqil pernayo la mi ey ra va ti rehet be. Mi bexşîş da. Dima ancî ez şiya merkezê şaristanî û ez kuçeyanê tarîyan ra geyraya, kuçeyê ke cînî tede estê. Ez feqîr biyayiş ra rincan bibiya. Mi daktîloyê xwu rehîn dabi û mi pere xerc kerdêne. Tu kes, nuştoxî bîle, nêeşkena vera feqîrtîya ke bi serran dewam kena de deyax bikerê. Merdim eşkeno hunerî ra zî vajo cehenem ra! Çiyo ke o wext mi va zî eno bi.

Hewteyêk badê pey ez bineyke amebiya xwu. Aşmêk badê pey, ez temamen ameya xwu û ez şiya ke daktîloyê xwu apey biwazî. Mi waştêne ez ancî kelîmeyan birişnî kaxidî ser. Yew destpêko newe. Ez çiyêk vajî û biewnî eno çiyo ke ez vana yew çiyo raşt o ke bêro vatiş yan nê. La pereyê mi qet nêmendbî. Bêrîkerdişê daktîloyê mi roj bi roje zêdîya.

Temamê hîkaye ena ya.

Ez zen nêkena ke eno yew peynîya karê westayan o. La ancî zî, peynî ena ya. Fikro sereke eno yo: mi bi rojan bêrîya daktîloyê xwu kerde.

Ewro mi o apey girewt. Nika vera mi de vinderte yo û ez dana tûşanê ey ro û çiyo ke mi nuşt zî a eno yo.

“Myself Upon the Earth”

The Daring Young Man on the Flying Trapeze, 1934

_________________

Not: Ena hîkaye bi nameyê “Ben, Dünya” kitabo bi nameyê “William Saroyan, Yetmiş Bin Süryani, İngilizceden Çevirenler: Ohannes Kılıçdağı ve Aziz Gökdemir, Aras Yayıncılık, İstanbul, 2016, r. 156-169” de weşanîyaya. Mi Tirkî ra tercume kerde û "Şewçila, Kovara Edebî Kulturî, Hûmare 17, Payîz 2022, r. 29-39" de weşana. (Roşan Lezgîn)

William Saroyan, tutê yew aîleya arminîyê Bidlîsî yo. Babîyê ey şiyo Amerîka. O bi xwu qezaya Kaliforniya Fresno de roja 31 tebax 1908 de ameyo dinya. Hema hîrê serre biyo, babîyê ey merdo. Dadîya ey mecbûr menda ey û hîrê tutanê xwu yê bînan bido yêtimxane. Badê ke panc serrî yêtimxane de manenê, Fresno de ancî şinê dadîya xwu het. William Saroyan wendiş ra zêde hes nêkeno, pancîyes serrîya xwu de mektebî terk keno. Karê definkerdişê cenazeyan zî tede gelek karan de şixulîyeno. La hedefê ey nuştoxîye biya, coka hetêk ra zî hîkayeyan nusneno. Hîkayeyê ey hetê zafê edîtoranê kovaran ra apey yenê açarnayiş. Êdî yeno o derece ke fek nuştiş ra verado. La serra 1933 de hîkayeya ey a bi nameyê “The Daring Young Man on the Flying Trapeze” ke tede behsê yew nuştoxê ciwanî keno, kovara Story de weşanîyena. Edîtoranê kovaran ra tu dehwetê nuştişî nêgêno la ancî zî aşma çileyî ya serra 1934 de hema vajêne ke her roje kovaran rê nusneno ke do înan rê yew hîkaye bişirawo. Û şiraweno zî. Demêko kilm de hîkayeyê ey kovaranê sey The American Mercury, Harpers’s, The Yale Review, Scribner’s, The Atlantic Monthly de weşanîyenê. 1934 de kitabê eyê hîkayeyan o verîn weşanîyeno. Kitabê ey beno des serran de kitabo tewr zêde roşiyayo. Enê ra pey tim nusneno, bê geyrayiş û nuştişî sewbîna kar nêkeno. Serra 1939 de bi kaya xwu ya bi nameyê The Time of Your Life xelata Pulitzerî gêno la vano kaya mi înanê bînan ra ne zêde baş ne zêde xirab a û girewtişê xelate red keno. Seraserê heyatê xwu de şeştî ra zêde kitabî weşanayê; hîkayeyî, kayî, romanî. Terzê nuştişê ey seke qisey bikero, wina heriknaye û bi heyecan. Enê terzî ra vanê “saroyanesque” yanî “saroyankî”. Û seke o zî vano, hîkayeyanê xwu de tenya yew çiyî qisey keno: însanî. William Saroyan tim kokê xwu û babîyanê xwu wa beste maneno. Wexto ke 18.05.1981 de Fresno de şino rehmet, wesîyetê ey ser o, yew qismê neaşê ci benê Erîwan de defin kenê.