Mulemmaya Ehmedê Xasî

Şiîra ke tayê rêzî, qismî yan kelîmeyê ci bi ziwananê ciyayan yenê vatiş la hetê mehna ra yewbînan temam kenê ra, sey termêkê edebî mulemma yeno vatiş. Enê hawa şiîrî hetê mehna, qafîye û zerafetê hunerê şiîre ra zaf rindek ê. La wendoxê enê hawa şiîran, seba ke şiîre ra tehm bigêrê, gereka bi qasê şairî hem ziwanan bizanê hem xorînîya mehnaya kelîmeyan û terman bizanê, hem zî gereka îlmê şiîre ra fam bikerê.

Zafê şairanê klasîkan qismêk şiîrê xwu bi hawayê mulemma nuştê. Helbet nuştoxê Kirdî yo tewr verîn Ehmedî Xasî zî zaf weş bi terzê mulemma nuşto. Xasî erbabê ziwanê Erebî, Farisî, Tirkî û Kurdî (Kirdî, Kurmancî) yo. Xasî fîlozof o, wayirê îlm û îrfanî yo; hem şair hem arif o.

Ena şiîra ke bi terzê mulemma nuşta, mi Mewlûdê Kirdî, destnuşteyê Zeynelabidîn Amedî, qismo diyin ra transkrîbe kerde. Eno kitab hîrê qismî yo. Qismo verîn 15 rîpelî, qismo diyin 12 rîpelî û qismo hîrêyin, yanî qismê mewlidî zî 29 rîpelî yo. Qismo verîn heme Erebî yo, enê qismî ra, nîmeyo peyîn de 99 nameyê Homayî (Esma-ul Husna) zikr biyê. Qismo diyin de yew reddîye bi Erebî esta. Xasî, bi nesir û nezim cewabê Îsmaîl Es’erdî dayo. Dima, yew xezela ey bi Tirkî esta. Dima zî ena mulemma esta. Xwura, qismo peyîn zî Mewlûdê Kirdî yo.

Mi rêzê Kurdî (Kirdî û Kurmancî), Erebî û Farisî bi alfabeya Latînî ya Kurdî nuştî. Feqet tayê vengê ke bi alfabeya Erebî nusîyenê la Latînî de çinê yê, mesela, sey vengê ‘eyn û ‘xeynî, mi enê vengî bi îşaretê nenûgî (‘) nîşan kerdî. Tirkî zî, mi hem alfabeya Latînî ya Tirkî ra herfî girewtî hem zî vengê sey q w x ke verî Tirkî de estbî la badê ke tirkan alfabeya Latînî qebûl kerde, enê vengî betal kerdî, mi alfabeya Kurdî ra îlawe kerdî.

Rêza ke bi Erebî ya, mi peynîya rêzê de miyanê parantezî de (er), aya ke Farisî ya (fr), aya ke Tirkî ya (tr), aya ke bi Kurmancî ya (kr) û aya ke Kirdî ya zî (krd) nuşt. La ena şiîre de yew rêze esta, mi tam fam nêkerd ke bi çi ziwanî ya, coka mi îşaret nêkerde.

Diyarbekir, 15.10.2009

* * *

Merheben ya men ‘ela bîl husnî teqwîm el-beşer (er)

Hafiziş Xaliq şeved ez çeşmê bednam û nezer (fr)

Mewcûdê esbabû latû we ma mînha seder (er)

Dil ji qeyda leşkerê ‘xem kir reha weqtê seher (kr)

Ah û nalînê verînî bîy vinî, nêmend eser (krd)

.

Faqe heqqen şe’nûhû eqranûhû mîn ‘xeyrî şek (er)

Xatirê ma der î, pîş manedê an eshabê sek (fr)

Ruhıme diydi rewanım, bende gitdim, qalme tek (tr)

Yek bibin, ta yek bibînin, wek du çeşmê neh felek (kr)

Husn û xulqî bi nîsbet yê, nîsbetê ma xeyr û şer (krd)

.

Men yelumnî lem yezuq bel zaqe mîn xemrîl edes (er)

Huccetê û ‘stî melameş ke neşod kebke qefes (fr)

Müflısi sem’ u beserdır, o ne görsün, bu ne ses (tr)

Daweta sûret lew nedî, kî nebûbe, nîn e kes (kr)

Ma ‘eleyna van, nameyê laîmê îbnî Seqer (krd)

.

Fa’lemen fellahu xeyrun hafizen halen-newa (er)

Xasî ya, ba sebr û şewta nûr şeved narê hewa (fr)

Rehberındır bil, bu derden, çunki O’dur dewa (tr)

Yawerê rindan, nebî Ehmed, çi insaf û wera (kr)

Dûrîyey yîne hevalo, kufrî ya, ey bêxeber (krd)

.

Mewtuhu xeyrun lehu men fît-tereqî lem yekun (er)

Hey şeved, an kî bixwaned, der dileş, îlmê ledun (fr)

Ma’deni ehwali ‘alemdır benım qelbım bugün (tr)

Dewleta Şabur û Xaqan im li ser textê Hesen (kr)

Xet û xalan ra eger nêbo, çi zanê ma keder? (krd)

.

Fate nûr-il hikmetî fî darî men fîha ‘emûn (er)

Xasî ya, xafil meşev, ba în meqalet, ez derûn (fr)

Rahi xızlane sıluk çoq itdi erbabi finun (tr)

Yazî yû xettê Humayunda bi te’wîlî zebûn

Eşkera va dîtişey Homay mehal û bê xeter (krd)

.

Men ye’îbû dînena ehlul hewayê bî’sel cehûl (er)

Hikmetê în rah nedaned merdê şebrah û ecûl (fr)

Made-i Musa’de olan nice ehbar u fühul (tr)

Damena şeyx Şeqqî girtin, bi wî re bûn xezûl (kr)

Sûretê yîne sîya bo, yewme tesweddus suwer (krd)

.

Fexle’en ne’leyne kel-la tuncî mîn seyfîl-melam (er)

Xatemê xub û ‘ereb ra ta konem ‘erzê meram (fr)

Reşhe-i xamem burada dökdır dürlerden kelam (tr)

Yar û e‘xyaran ku dîtin, aferîn gotin, temam (kr)

Yo sebeb ra ma zî bizan pêş kerî, na zî şeker (krd)

___________________

Çime: Ehmedê Xasî, Mewlûdê Kirdî, Xetê Zeynelabidîn Amedî, Qismo diyin, Diyarbekir 1402 [1982], r. 10-12