"Beno ke neslêk ra dime nêmeyê kirmancan kirmanckî nêzano."

Mahir, ma zanê ke ti Almanya de ciwîyenê û sey aktîvîstêkê ziwanî rewna ra kirmanckî wanenê, nusenê. Amadebîyayîşê Facebookê Zazakî de zaf keda to esta. Ancî ti redaktorîya keyepelê DersimInfoyî kenê. Ma meraq kenê, Mahîr Dogan kam o?

Ez kurdo dêrsimij a, kirmanc a, hetê Pilemurîye ra yena. Labelê ez 1989 de şaristanê Almanya Munîh de ameya dinya û nika kî Almanya de ciwîyena. Mi ekonomîya mîyanneteweyî wende, la no tena yew hetê cuya min o. Heto bîn ra ez tim ziwanê xo yê dayîke de eleqedar bîya. Bî panc serrî ke ez dersa kirmanckî dana, bî şeş serrî ez sey redaktor gureyena.

Mahîr, ti senî ziwanê nuştekî de hende aver şî, resayî sewîyeya redaktekerdişê kirmanckî? Keremê xwu ra bineyke behsê xebata xwu ya kirmanckîya nuştekî bike…

- Destpêk de her çî Înternet de bî. Ez vana qey ez şîyês (des û şeş) serre bîya, o taw mi dest bi xebata kirmanckîya nuştekî kerd. Xora mi kirmanckî zanayêne, la mi tena fekê dewa xo û dorûverê ci, yanî fekê rojhelatê Dêrsimî zanayêne. Dima mi Înternetî ser o kirmancê mintiqayanê bînan nas kerdî û ferq kerd ke kirmanckî tena kirmanckîya dewa mi nîya. La mi dî ke hetê nuştişî ra her kes goreyê keyf û fikrê xo nuseno, qet yew qaydeyo muşterek û muntezem çin bî. Keye û nas û dostanê mi ra kî kesî wendiş û nuştişê kirmanckî nêzanayêne. No hal kî ro zorê mi şî. Yew roje pîyê mi mi rê kitabêde kirmanckî ardbî. O wext her kitabo ke derheqê kirmanckî de estbî, mi wendêne qedênayêne. O kitab kî ferhengê Vateyî, çapa diyine bî. Xafil de mi dî ke yew grûbe esta, çend serrî yo ke seba standardîzekerdişê kirmanckî gureyeno û qaydeyan tesbît kena, ferheng amade kena. A roje ra dime mi dest bi etudê kirmanckîya standarde kerd. Heta ewro kî ez her weşanê Grûba Xebate ya Vateyî taqîb kena, wanena. Herçiqas ke tayê kêmasîyî hîna tede estê la seba raverşîyayîşê kirmanckî û seba têkilîya mabênê kirmancan de gureyêde zaf muhîm û erjaye yo.

Keremê xwu ra bineyke zî keyepelê DersimInfoyî bi ma bide şinasnayîş. No keyepel key saz bi, kam fînanse keno, muhtewaya xwu çi ya, kam nuseno, çi nusenê?

- DêrsimInfo sereyê serra 2010 de ronîya. Destpêk ra heta bi nat keyepel seranser bi kirmanckî bî. Ge-ge tayê beşê ci bi ziwananê bînan vejîyayî, ewro kî blogê xo esto ke meqaleyan bi ziwananê bînan arê dano. Labelê keyepel bi xo tim kirmanckî bîyo. Xora hedefê keyepelî viraştişê yew platformê xeber û meqaleyan o ke her warê heyatî ra bi kirmanckî melumat bido wendoxan û wina kirmanckî hîna atraktîf bikero. Wextê awankerdişî de mi kurs de dersa kirmanckî dayêne, wayîrê keyepelî ameyî mi het va, ma wazenîme yew platform ronîme, wa her çî tede bi kirmanckî bo, her çî kalîteyêde berz de bo. Mi ra persayî, mi qebul kerd û înan ez kerda redaktor. A roje ra bi nat ez, nuştox û hetkarê DêrsimInfoyî, ma pîya karê xo dewam kenîme. Heta ewro kî DêrsimInfo keyepelo xoser o, yanî qet partî, rêxistin yan îdeolojî wa girêdaye nîyo, coka hetê tu kesî ra fînanse nêbeno. Pêro xebatkar û nuştoxê ma kî keremê zerrîya xo ra gureyenê, bi fedakarîye xizmetê ziwanê xo kenê. Derheqê muhtawa de ma serbest îme, ma rê tena muhîm o ke bi kirmanckî bo û kurdîstanî bo. Herçiqas ke ma sîteyê edebîyatî nîyîme, ma ca danîme edebîyat kî.

Ma xebata xwu ra zanê ke kirmanckîya nuştekî de karo tewr bela raştkerdişê nuşteyan o. Ti eşkenê ma rê bineyke behsê tecrubeyê xwu yê redaktorîye bike…

Xora karê min o eslî redaktekerdiş o. Ez bi xo zêde nênusena. Ma vanîme “redaktor”, la eslê xo de zereyê nê karî de çend hetî peyda benê. Hetêk ra ez teshîhker a, yanî nuşteyan hetê gramer û rastnuştişî ra kena rast. Hetêna ra ez lektor a, yanî uslûb û tarzê nuştişî de nîyadana, qerar dana gelo metn seba kamcîn tewirê wendoxî yo, edebî yo, zanyarî yo, xeber a ûsn. Û naye gore ge-gane zî hetê stîlî ra tayê çîyan vurnena. Heto bîn ra kî ez redaktor a, yanî ez qayîtê temamîya nuşteyî kena: asayîşê nuşteyî, rêzê paragrafan, tewiro ke melumat dîyeno wendoxan, têkildarîya parçeyanê muhtawa, usûlê qalkerdişî ûsn. Çîyê ke nuştoxî û xebatkarî nusenê, ez înan goreyê nê krîteranê ke mi va, kena rast.

Heya, ti rast vanî, redaktorîya bi kirmanckî karêde zor û zehmetin o. Eke mi ra persenî, seba naye di sebebê bingeyênî estê. Yew, hîna tayê kêmasîyê standardî estê. Standardê Vateyî zaf rind o, seba karê ma elzem û hewce yo. Labelê, seba ke standardî hîna heme cayanê gramerî û rastnuştişî ser o nêvindeto, ge-gane merdim rastê çîyêk yeno ke hema standard nêbîyo. Gerek merdim uca qerar bido: na taybetmendîye senî nusîyena, gelo qaydeyê ci çi yo? Ganî merdim ser o bifikirîyo. No qerar kî ganî seba pêro nuşteyanê ameyoxan wina muntezem dewam bikero. Ser o kî lazim o ke redaktor pêro fekanê kirmanckî de zanaye bo ke nuşte ra xo fehm bikero. Nameyê keyepelê ma DêrsimInfo yo, la nuştox û wendoxê ma her cayê Kurdîstanî ra yenê, tena Dêrsim ra ney. Zafê reyan ez rastê yew çekuye yan yew xusûsîyetê gramerî yena ke mi rê xam o, çike hetê ma de çin o yan ez pênêhesîyaya. Eke şansê mi bibo, ferhengêk yan kitabêkê gramerî de behsê ci beno, ez eşkena biwanî ke şorî ser. La zafê reyan merdim bi sereyê xo yo, ganî wayîrê nuşteyî ra biperso û not bigîro. Teferuatê gramerî zaf ê, çi heyf ke standard xeylê waranê ci de hîna nêmcet mendo. Sebebo diyin ke karê ma keno zor -û ez vajî çîyo ke tewr zaf sereyê redaktoran dejneno, no yo- serehuşkî û fehmkorîya şarê ma ya. Ha nuştox bo ha wendox bo, her ca ra rexneyî yenê vanê “Mi fehm nêkerd, na kirmanckîya rastikêne nîya, şima ziwanê ma nêzanê” ûêb. Eke rexneyêko konstruktîf bibîyêne, problem nêbîyêne. La ney! Derdê înan no yo ke her çî tena sey dewa înan binusîyo. Nêbeno ke. Yewna, ehemîyet nêdanê rastnuştişî. Ti se reyî nuşteyî rast bike, xeletîyan rast bike, ancîya reya bîne yewna nuşte bi eynî xeletîyan yeno ra to ver. Hewesê musnayîşî çin o. Vanê, “Ez sey xo binusî, xora redaktor keno rast!” Wextê însanî gêno, keyfê însanî xeripneno. Bêguman o ke seba redaktoran astengo tewr girs mentalîteyê şarê ma yê kirmancî yo.

Na meselaya Facebookê Zazakî çi ya, nika çi halî de ya?

Seke yeno zanayene, Facebook bi gelêk ziwanan xizmet keno. Çend serran ra ver Facebookî projeyêk na ro, ziwanê ke resmî nîyê de zî xizmet bikero. Coka merdim eşkeno muracaet bikero ke keyepel biçarnîyo ziwanêk. Seba naye tena şert no yo, ganî qaso ke qîm keno beşdarî peyda bibê. Her kes besekeno beşdar bo, biçarno û ray bido çarnayîşanê bînan. Eke çarnayîşêk heta dereceyêk rayî girewtî, hetê sîstemî ra tesdîq beno. Winî pede-pede bi sîstemêde demokratîk Facebook yeno çarnayene. Serrêk ra ver Facebookî beşê çarnayîşê kirmanckî kerd ra. Xora, kurmanckî rew ra amebî çarnayene, reştbî sewîyeya Beta, reaksîyonê bikarardoxan rind bî. Dore amebîye kirmanckî, ma dest bi çarnayîş kerd. Destpêk de her çî rind û rindek bî, hema-hema se ra 60yê Facebookî ame çarnayene. La her ke wext şî, eleqeyê komelê çarnayoxan bî kêmî. Dima, dişmenê kurdan kewtî ci, çarnayîşî xeripnayî, sîstem sabote kerd, Facebook de gerreyê hesabê çarnayoxan kerd. Xafil de ma çarnayîş de ney, la polîtîkaya ziwanî û sabotekerdişî dir meşgul bîyîme. Game bi game milet ci ra bêzar bî, fek çarnayîş ra verada. Nika proje hîna dewam keno, la çarnayoxê ke mendê û aktîf ê, tay ê. Aye ra zî wet, sîstemê Facebookî de tayê vurîyayîşê teknîkî bîyî, xeylê şaşîyî vejîyayî meydan, çarnayîş kewtî têmîyan ro. Heta ewro nê problemê teknîkî hel nêbîyê. Wina aseno ke ekîbê Facebookî na mesele de giran xebitîyeno. Heyf o, çike potansîyelê Facebookê kirmanckî seba musnayîşê kirmanckî zaf o. Eke temam bibîyêne, seba raverşîyayîşê ziwanê ma do bibîyêne gamêda erjayîya.

Ma do karê xo dewam bikerîme. La bê hetkarîya komelê ma nêbeno. Facebook seba kurdan platformêde muhîm o, beno ke seba ma Înternetî de o ca yo ke tewr zêde zîyaret beno. Eke kirmancêk Înternetî ser o yo, muhtemelen hesabê xo yê Facebookî zî esto. Coka kamo ke Facebookî ser o yo, dest bido ke Facebook rast bêro çarnayene kirmanckî ser!

Almanya de, hetê nasnameyê etnîkî ra rewşa şarê ma, hetê eleqedarîya bi ziwanê dayîke senîn a?

Kirmancê Almanya hetê angajmanê xo yê komelkî û sîyasî ra aktîf ê. Rew ra komeleyî awan kerdê, xo organîze kerdo, azadîya Ewropa de çalakîyan virazenê, şonê festîvalan, kultur û îtîqadê xo serbest ciwîyenê. Hetê nasnameyî ra zêde problemî çin ê. Tayê estê ke eslê xo înkar kenê, la nê tay ê. Hetta çîyêko rindek no yo ke kurdê her parçeyê Kurdîstanî yenê têlewe û yewbînan nas kenê. Labelê hetê ziwanê dayîke ra kêmasîyî zaf ê. Xeylê xort û ciwanî ziwanê xo yê dayîke nêzanenê. May û pîyê xo ziwan nêmusnayo înan. Eleqedarîye kî kêmî ya. Ez bi xo vînena: ti dersa kirmanckî dana, roja verêne daçewres kesî yenê, ti vanî qey eleqe zaf o. La tepîya, her hewte benê kêmî û kêmî. Peynîye de, çar-panc kesê wefadarî manenê. Wendekarê min ê tewr rindî tim alman yan kesê ke kirmancî nîyê, bîyî. Ecêb o! Ê meraqdarîya xo ra yenê kurs, manenê û teberê kursî de kî eleqe musnenê. La kesê ke no ziwan ziwanê înan ê dayîk o, ê ci ra texilîyenê. Dîyar o ke tesîrê asîmîlasyonê dewleta tirkan hîna mezgê may û pîyan ser o esto. Herçiqas ke Ewropaya azade de ciwîyenê, ters yan zî cahîlîye ra ziwanê baw û kalanê xo neqlê domananê xo nêkerdo. Beno ke gereka ma bi sewbîna usûl bifikirîme û kirmanckî seba xortanê kirmancan hende atraktîf bikerîme û platformêk ronîme ke hîna asan bimusê. Eke nêkerîme, beno ke neslêk ra dime tewr tay nêmeyê kirmancan do kirmanckî nêzano.

La ganî ma qalê kar û keda rindan kî bikerîme. Hema-hema her şaristanê Almanya yo girs de kursê kirmanckî estê, Berlîn de yew baxçeyê domanan bi kurdkî (kirmanckî û kirdaskî) bîyo ra, Înternetî ser o kî eleqe her roje beno zêde. Yanî, hêvîya ma esta, la ancîya ma hema ranêxelisîyayîme!*

_____________________

*No roportaj “Newepel, Rojnameyê kulturî, Hûmare 93, Dîyarbekir, Teşrîna peyêne 2016, r. 1-4” de weşanîyayo.

YASAL UYARI: www.zazaki.net kaynağında yayınlanmış herhangi bir haber, yazı veya fotoğrafın site editöründen izin alınmadan olduğu gibi kopyalanarak ya da üzerinde çeşitli oynamalar yapılarak herhangi bir yerde yayınlanması; farklı çalışmalarda alıntı olarak kullanmak amacıyla cümle veya paragrafların kopyalanmasında ise standart bir şekilde kaynak belirtilmemesi durumunda hukuki süreç başlatılacaktır!