"Qîymetê Kitabî Çin o Qîymetê Murekan Esto"

Tewr verê ez wazena ke ma to bisinasnê. Ti ma rê şena qalê xo bikerê?

Ez hîris û şeş serre ya. Mi lîse qadinaya. Ez ezeb a, keyneya keyî ya, Sêwregi di yaşamîş bena.

Badê lîse to çi rê mekteb dewam nêkerd?

Mi di lîseyî wendî; ju “Siverek Kız Meslek”, ju jî “Bodrum Lisesi”. Deha mi îstop kerd, biqmiş bîya.

Wextê xo yê vengî de ti se kena?

Mi verî bol kitab wendê. Mi nika xwu rê bîlgîsayar, înternet giroto. Ez a tim bîlgîsayarî ser o. Ney ra jî şermayena açikçasî. Ez el îşî kena, şina kurs.

Ti eseranê xo de nameyê xo yê rastî xebitnena?

Nê, namê mino raştayin “Adalet Birsen Özayranlı” ya.

To çi sebeb ra nameyê “Feyza Adabeyî” weçîna?

Hîkayeyênda bol derg a.

Wa bo, ti vaje, ma goşdarî kenê.

Mi sifte dergî ya başli kê. Dergîyê mi namê ci “Üçüncü Boyut” bî. Xebera aîledê mi çinê bî ez a dergî vejena. Qandê coy namêndo gîzlî, rumuz mi rê lazim bî. Wexto mi “Huzur Sokağı” wendbî, ewja de “Feyza” dîye qareqterê estbî. Mi rê namê ci “Feyza” bol weş bî. Mekteb di jî xocaya ma ma rê oykuyê wendbî, ewja de “Adabeyî” dîye jewê estbî. O name jî hînî mi vîrî de mendbî. Mi tim vatê qeçê mi bibê se, ez a namê ci “Feyza” û “Adabeyî” pana. Ez ewnaya qeçê minê jî nêbenê, mi va vind, ê namî xwu ya kera. Îşte o “Üçüncü Boyut” de namê mi “Feyza Adabeyî” vijya. Dima aîleyê mi deha pey hesya, çîyê nêva û dergî zî bol tutulmuş bî. Name hunî mend yanî.

Qeçekeya xo de ti qayîl bîya çiçî bê? Xeyalêdê to yo sey nuştoxbîyayîş estbî?

Ez qeçek bîya se, mi tim qararî degiş kerdê. Mi vatê eza balerîn ba, eza kowboy ba, eza uzay savaşçisî ba… Dima mi va eza ogretmen biba. O jî nêbî. Ama tim ez qayîl bîya kitabê veja. O estbî aqildê mi de.

To tewr verên kamcîn kitabo dimlî wendbî?

Mi kitabê Koyê Berzî wendbî. Namê kitabdê ci “Begê Dimlîyan” bi.

Ti tewr verê çi wext eleqedarê edebîyatî bîya?

Ez werdîyek bîya jî, ez şîya mekteb se, huna panc qurişê mi jî bîyê se, ez şîyê Şeytan Kuçesî [Sêwregi de nameyê Qapali Çarşî yo] mi xwu rê kitabê hîkayan girotê. Tim mi wendiş ra bol hes kerdê, mi bol kitab wendê. Winî başli kerd yanî.

To tewr verî çi wext dest bi xebata edebîyatî kerd? To çiçî ya dest pêkerd?

1999 di. Verî mi denemeyî yazî kerdî. Dima mi başlê dergî kerd, “Üçüncü Boyut” vet. Sifte winî başli kerd.

Ceribnayîşê to cayê de neşr bî?

Îrfan Gazetesî de, Hedef Gazetesî de neşr bî. (Nê di rojnameyî Sêwregi de neşr benê.)

Eke ez şaş nêba cinîyan ra dimlî de nuştoxa ke tewr verê kitab veto ti ya û “Estanekanê Sêwregi ra” kitabê to yo verên o.

E, doxrî yo.

Bê ney kitabê to estê?

Îlk dergîyên bî, no jî îkîncî eserê min o. Ama kitab olaraq îlk eserê mino ke neşr bîyo “Estanekanê Sêwregi ra” yo.

Kitabê to çîyêdo ke serê masa de virazîyo nîyo, estanekê ke ameyê arekerdene ra ameyo meydan. Yanî goreyê tewiranê bînan girweyêdo hem wext hem zî emeg wazeno. Sebebê qayîlbîyena kerdişê girweyêdo winasî çiçî bî?

Mi va wa istanikê ma nêbê vinî.

Nika xebata ke ti ser o gureyena yan zî çape rê amade ya esta?

Esta. Tirkî ya “Istanikanê Sêwregi ra” esta, “Dimlî-Kirdasî-Tirkî Vateyê Verînan” estê, nêzdîyê hezar û se tene mi arê kerdê. “Kırık Düşler Atölyesi” dîye fina kitabêndê mi esto.

Yanî nê qedîyayê?

Hema hema qadîyayê.

Nê do çi wext wendoxan a bêrê pêhet?

Gerek yayinevîyê bivînî û ustlenmiş bo, yoksa durumê mi çin yo ez înan veja.

To wexto ke qerarê xebatêna winasî da, ê ke çorşmedê to de yê to rê na mewzû de se va? To rê tepkîyêdo senîn musna?

Heme huyay mi, va “No çiçî yo, ti ya nîna se kena?” Îşte delxe ravernay. Ema ez qerarlî bîya, mi va “Eza bikera”. Nika jî ez, mesela, çî arê kena se hema yenê mi het vanê “Huna bîlgîyêndê ma esto, ti yazî nêkena?” Verî delxe ravernayê, nika deha mesela zanê, eza nê karî mîyan di.

Yanî ê ke to rê verî engel bîyê, nika destek danê to?

E, doxrî yo.

To merheleyê amadekerdiş û tetbîqkerdişê xebate de tewr verê se kerd?

Îlk olaraq mi ses kayit cîhazî girot. Yalniz bîlgîsayarê mi çinê bî. O mi rê bol sorin bî. Ju embazê ma înternet qafeyê ci estbî, ey tam di mengî bîlgîsayarê xu da mi, mi ecele ecele yazî kê.

Merheleyê arêkerdiş û nuştişê kitabî de to çi zehmetî antî?

Madî durumê mi rind nêbî. Ju embazênde mi estbî, Alla razî bo, Sadullah Nasanlı. Ê wexta hîris mîlyon dêbî mi. Mi xwu rê teyîbê girotbî, ses kaydî îçîn. Ortê dîhîre, roj dîhîrê keyeyê ma Diz [Qaleya Sêwregi] ser o bî, ez heya Cerrahbaba [Sewregi de nameyê turbeyê] hewna cordê ewjay şîyê. Mi xwura ses kaydî cîhazî xwu het di çarnayê. Mesela ma cinîyan a ameyê pêhet se, mi vatê “Şima istanikî zanê nêzanê?” Înan jî, verî şermayayê, vatê “Ma nêvanê, vengê ma emin kerê” felan, mi vatê “Nê” soz daye ci, a dima îşte mi qeyd kerdê. Bolinan jî min a delxe ravernayê, vatê îşte “Ti ya ney çiçî rê arê kena, ti dê se kerê?” felan. Millet mi ra delxe ravernayê, wina.

Ez yazma qonisî de bol tîtîz a, mi vatê wa herfênda ci bîle yanliş nîro. Mi o teyîb defayan a girotê sere, girotê peynî, mi vatê wa yanliş nîro. Heya maya mi qehrîyayê, mi ra vatê “Ti des finî dînle kena, ti fam nêkena?” mi vatê “Wa yanliş nêbo”.

To estanekî arê kerdî. To dî ke çend çeşîdê yew estaneke estê. To ê estanekî senî nuştî?

Ê ke farqlî çeşîdê ci estê, mi ê çeşîdê ci nayê pêya, kerdê temîyan û kerdê ju parçe.

Pekî to merheleyê çapkerdişî de çi zehmetî antî?

Tim madîyat o vijyeno orte. Mesela, ez a mêrdekî rê telefon akera, perê mi çinî yê. Juyêndo sinasnaye estbî Telekom di. Ez şîyê mi ewja ra telefon akerdê, mi vatê “Abê, ez o peranê to dima bida.” Xwura yayinevî mi rê, nêakê dîye, new mengî tim hunî deyn a mi yayinevî re telefon akê. Ez şîya Îstanbul.

Destê to de adrese falan çîyê çin bî?

Nê nê, çinî yo. Ez şîya Îstanbul, mi va “Eza senî bikera?” Embazênda mi va “Mehmed Uzun istanikan arê keno.” Tabî eza senî bigeyra ci. Mi kê warda xwunan ra gîzlîce Mehmed Uzunî rê telefon akerd, mi va “Ez qayîl a kitap veja, ez nêzana eza şira kotî”. Va “Şo Elma ve Sî Yayınları estê, şo ewja.” Ez şîya ewja, ez tenya ya, ez keynek a, ez Îstanbulî nêzana, ez bol tersena.

Îstanbul de kesê to çin bî?

Wayê mi estê. Wayê mi estê jî ez tenya şina. Ju madîyat mi rê bol problem bî, ju jî ez keynek a dîye, mi nêşayî rehat-rehat şirê cayê. Îstanbul o, ez tersena. Ez şîya ewja, ey va “Şo Doz Yayınevi”. Ez şîya Doz Yayınevi, ey va “Temam, ma qebul kenê”. Ey jî emin nêke. Hetta ju eminênde bol îlgînç esto. Mi verî da Doz Yayinevi. Doz Yayinevi emin ke, “Îşte ma do na meng vejî, na meng vejî, na meng vejî…” Mi va “Şima yê çi rê wuna kenê? Şima yê tim ertelemiş kenê”. Koroxlî dîye mêrdekê esto ewja de. Huwa va “Sen kendini Tolstoy mu sanıyorsun?” Yanî gerek vajo “Na keynek a, na eminandê ma ya uxraşmiş bena, ma nay rê yardimcî bê”.

Ganî to rê destek bivejîyayê, vera ci hewesê to zî kerdê bişikitê?

Ustelik wayîrê yayinevî yo, duşunmiş bi. Va îşte “Ti Tolstoy a?” Mi va “Nê ez Dostoyevskî ya”. A bol çetin bî, bol-bol çetin bî.

Pekî to û Vate ya senî pê şinasna, şima senî pê kerd?

Herhalde Doz Yayınları va “Ewja de juyê esto”, ez şîya ewja. Denîz Bey senî vîna se, bol begen ke. Va “Ma dê duzeltmeyanê ci bikerê”. O duzeltme jî tam new mengî ravêrd. Duzeltmeyî ra bol her kelîma, di parçey-hîrê kerdê, di parçey-hîrê kerdê. Wunî jî kes nêşeno weş biwano.

Yanî ti ya vana ke eslê ci xeripîya?

Nê aslê ci nêxerpîya de, wanayîşê ci bi çetin.

To merheleyê arêkerdiş, nuştiş û çapkerdişê kitabî de kamî yan zî kaman ra ardim girewt?

Arekêrdene de ez tenya bîya. Sadullah Nasanlı, embazê ma Ferman ey xwura bîlgîsayar nêdayê mi se, mi nêşayê vejo. Êgana mi Ayten û Îstanbul de lajê embirîyandê ma, namê ci Mehmet, yazîkerdene de bol yardimci bî. Ey xarîcîn de jî kesî mi re yardim nêke.

To nê estanekî hîna zaf çorşmedê xo ra arê kerdî? Yanî ti nêşîya dew bi dew nêgeyraya?

Nê, yanî îmkanê mi çine bî. Hem madîyat olarak hem jî maya mi hunî çîye re îzin nêdana.

Mi vatêne qey ti gêraya. Çike to xebatênda hera viraşta. O wext to cayo teng de zaf kar becermiş kerdo. Pekî cinî bîyene nê merhelan de to rê pozîtîf û negatîf tesîrê ci senî bî?

Îşte cinî bîya dîye, mesela, mi neşayê şiro dewa. Ez bişîyayê belkî mi se tene arê kerdê. Ama fina cinî bîya, ez rehat şayê cinîyan a qisey bikerê, guvenmişê mi bîyê. Heta verê ney mengê-di mengî Şaban Şenateş xocayî mi rê telefon ake. Va “Ma pîya şirê dewan, istanikan arê kerê” Mi va “Yanê ez nêşena bêra, îznê mi çin yo.”

Merheleyê arêkerdiş, nuştiş û çapkerdişê kitabê to çend wext ramit?

Toplam de panc serrî ramit, 2000 de mi başle ke, 2005 de jî basilmiş bî. Arêkerdene serrê, yazîkerdene nêzdîye panc-şeş mengî, basimî jî new mengî ramit.

Ti kitabê xo de qet cayê de kemaneyê hîs kena, yan zî eke ti nê kitabî fina newe ra neşr bikera ti qayîl a se bikera?

Nika nîno mi vîrî. Ema mesela qayîl a ke her istanikî re istanik a îlgîlî resmê piro da.

Wextê hazirkerdişê kitabî de, o wext ra heta nika çîyê ke to nêşayo xo vîr ra bikerê, vîrameyîşê to yê balkêşî estê? Ti şena vajê?

Bolî yê. Maya embazda ma, ma ci ra istanikî dînle kerdîbî. Mi vengê ci qeyd kerdbî, dima maya embazda ma bî rehmetî. Embaza ma verî vatê “Ti dê ney se kerê?” felan, dima vatê “Ê ses qaydî bide mi, vengê marda min o.”

Dima, wexta mi “ana sınıfı öğretmenliği” rê staj kerdê, mi no kitab berd xocada ma rê. Tirk bî, va “Ez ney fam nêkena.” Mi va “Temam”. Mi na tirkîya kitabî be ci rê. Va “No jî basilî nîyo.”  Ti ya vana “Wa tirkî bo”, îşte o jî tırkî yo to rê! Yanê qayîl nîyê biwanê ya, maney vînenê.

Mi wexta başlê dergî ke se, merdimêndê ma bol zengîn esto. O gerek yardimcî bo, emin bo, ey va “Ez to rê vana nê girwî verade. Ti dê Sûk di vinî bê”. Mi va “Eza vinî nêba înşallah”. Mi badê ey kitab vet. Mi dergî de roportajê zî viraşt û qiseyê ê mêrdekî yazî kerdî. Mi va îşte “Ney mi rê wina vato” felan. Ey jî dîbî herhal de, vatbî “Feyza ma kitab de rezîl kerdê” felan. A mi hem dergî vet hem jî kitab vet, ema bi îzindê Allay a rezîl nêbîya, vinî nêbîya.

Mi kitab vet tepîya se, Koyo Berz amebi Sûk. Qey miletî vatbi “Keynekênda wina kitab veto dimlî.” O jî dezadê min a pîya amey kê ma. O şi tepîya se, maya mi qîyamet qilayna, va “Senî camêrd yeno kê ma!” Yanê ez deha bîya yazar se camêrd do bêro jî şiro jî. Yanê bol qehrîyebî.

Mi no kitab vet se, mi berd mekteb. Embazanê mi, yanê en azindan wa arê bîyayê ser, wa bewnayê no çiçî yo, wa çîyê pers kerdayê. Kesinlikle qe îlgîlenmiş nêbî, nêva “Tebrîk kena” felan. Ema rojê embaza ma murekî viraştîbî, goşareyî ardî, hemina ser o arê bîyaye. Vatê “Nê goşareyî çi weşî yê, nê eminî çi weşî yê!” Yanê qîymetê kitabî çin yo qiymetê murekan esto. Kitabdê mi rê qe îlgî nêbî açikçasî, kesî nêwend. Ez jî bol bîya hêrs mi va “Ez a nê kitaban bera Hurrîyet Caddesî de heminan biveşna”. Yanê ez bol qahrîyaya. Dima mi va ez çîyêndo hunî bikera se, ê dê vajê “Ox, ma Feyza rê va ‘Mek, mek, mek’ ay ke, oxê ma bî ci rê”. Sirf hunî nêvajê dîye mi emin nêke. Ew mi va “Mi emeg dayo ney, tarîx de no do îllem cayê xo bivîno!”

Ti rewşa ewroyê edebîyatê kirmanckî ser o çi fikirîna?

Bol weş o yanê. Baya kitabî yê vejîyenê, baya ziwanê ma ser o girweyênê ema keso nêwaneno. Mesela, no kitabo ke mi dest, ju sûkijê ma veto. Mi a rojê ewnayê ney ra, ju vano îşte “No jî bîyo yazar”. Ju vano “Her bir cumle bir sayfayı kaplamiş.” Her ju çîyê vano yanê. Nê mêrdekî ney rê emeg dayo. Çîyo ze neyî mi jî yaşamiş ke. Mi rê jî bolinan vatê “Ma to tebrîk kenê ema to çi rê dimlî yazî ke, to çi rê tirkî yazî nêke?” Mi jî vatê “O ziwanê ma yo!”

Yanî ma na mewzû de merdimanê xo rê îtîbar nêkenê?

Tayn hunî.

Ê ke qayîl ê warê kirmanckî de binusê, înan rê pêşnîyazê to çi yo?

Mesela, telefonê mi tim mi hetek de yo. Ez tim goşdarîya înan kena. Qisey kenê se, ez çîyê tepişena se, hema ey yazî kena. Ê ke qayil ê dimlî yazî kerê, ya teyîbê ci ya telefonê ci, ya ses qayit cîhazîyê ci, ya jî defterêndo werdî ci het bo. Wa yazî kerê, wa dîlbîlgîsîyê xwu şenê se geliştirmiş kerê.

Qandê wextê xo mi rê abirnayîş û cewabê samîmî dayişê ez to rê sipas kena. Xebatandê to û heyatê to yê edebî de ez to rê serkewtene wazena.

__________

Eno roportaj, "Newepel, Rojnameyo kulturî, Hûmare 63, Diyarbekir, Gulane 2014, r. 4" de weşanîyayo.

YASAL UYARI: www.zazaki.net kaynağında yayınlanmış herhangi bir haber, yazı veya fotoğrafın site editöründen izin alınmadan olduğu gibi kopyalanarak ya da üzerinde çeşitli oynamalar yapılarak herhangi bir yerde yayınlanması; farklı çalışmalarda alıntı olarak kullanmak amacıyla cümle veya paragrafların kopyalanmasında ise standart bir şekilde kaynak belirtilmemesi durumunda hukuki süreç başlatılacaktır!