HÎRÊNA KITABÊ MA ŞÎ METBEA

Ma eno germê hamnanî de hîrê kitabî şirawitî metbea. O yewin Mem û Zîna Ehmedê Xanî ke Murad Canşadî kurmancî ra açarnaya. Diyin, Sîmserkîs (Folklor) ke Îrfan Sîmserkîsijî eserê folklorîkî yê dewa xwu arêdayê. Hîrêyin zî, kitabê şîîran yê Îdrîs Yazarî Destê Zemanî.

Bi eno qayde, emser benê çar kitabî ke Weşanxaneyê Roşna ra vejîyenê. Ma wesarî Cimê Aşikan ra Hewt Hîkayeyê Gelêrî weşanabi. Pa nînan, kitabê ke Weşanxaneyê Roşna ra vejîyayê, pancas ra vîyartî. Homa hesbikero, di hebê bînî zî amade benê, înşalah payizî ma do înan zî bidin metbea.

Ena rewşa tengela de, ena bêvengîya mergî de vetişê enê kitaban înşalah heskerdoxan û miletperweran rê beno çimeyê moralî. Çimkî ziwan û edebîyat, kankilê eslî yê miletbiyayişî yê. Eger mîsqalêk hîsîyatê mîlî merdimo de bibo, merdim bi enê hawa xebatan îftîxar keno.

Belkî her kes nêzano, la gereka merdim vajo, amadekerdişê kitabanê kirdkî sey kitabanê tirkî nîyo, sey înanê kurmancî zî nîyo. Çimkî problemê ma, teşqele û gelemşeyê ma, xûy û exlaqê ma kirdan ra eleqedar, problemê ma ekstra zêde û giran ê.

Enê her hîrê kitaban ra ez wazena bineyke behsê Mem û Zîna Ehmedê Xanî (1651-1707) bikerî.

Seke yeno zanayiş, Ehmedê Xanî îlhamê xwu destanê neteweyî yê kurdan Memê Alan ra girewto û Mem û Zîna ke sertacê edebîyatê kurdan a, bi kurmancî nuşta. Eno şeheser hetanî nika ziwananê miletanê bînan ra tercumeyê almankî, armenîkî, erebkî, rûmkî û rûskî biyo.

Diyalektanê kurdkî ra zî, rewna ra tercumeyê sorankî biyo, bi hewramkî xwura Mem û Zîne nusîyaya. Helbet bi kirdkî zî Mem û Zîne nusîyaya la şaheserê Ehmedê Xanî ke 60 qisimî û 2657 beytan ra yeno pê, hetanî nika tercumeyê kirdkî nêbibî.

Murad Canşad 1995 ra nat hepsî yo, bîlaheq cezaya muebedî girewta. Murad badê ke kurmancîya xwu, ancî nuştişê zazakî de baş aver şino, heto bîn ra şiîranê klasîkan ser o şuxilîyeno, netîce de xwu ra bawer beno ke do bieşko Mem û Zîne biçarno zazakî ser. Çend çimeyanê cîya-cîyayan û gelêk ferhengan xwu het kom keno û hamnanê 2015î de zindan de dest bi tercumekerdişê Mem û Zîne keno. Labelê badê ke 54 qisiman temam keno, ey surgunê yewna hepisxaneyî kenê. Tabî nêverdenê materyalê xwu zî xwu dir bibero, ci ra gênê erzenê embaran.

Hepisxaneyo newe de firsend vîneno, ê şeş qismê ke mendê zî tercume keno la qismê bînî nêkewenê dest. Bi hezar zor û zehmetî, bi mucadele, welhasil îdareyê hepisxaneyî materyalanê ci şirawenê aîleyê ey rê. Aîleyê ci zî destnuşteyan kopya kenê û tay-tay, hergu rey çend rîpelan ci rê şirawenê. O zî destnuşteyanê xwu newe ra yew deftero gird de nuseno, temam keno. Dima, firsend vîneno û bi hawayêk ê defterî hepisxane ra şiraweno teber.

O defter bi selametî ame kewt mi dest. De wina hesab bikerê, 2657 beytî yanî 5314 misrayî bi qeleme, bi dest ameybî nuştiş. Ma heme komputur de nuştî. Keyê ci awan bo, tayê qismî Îdrîs Yazarî zî hetê mi nuştî.

Badê ke dosya komputur de nusîya, ser ra bin, ma tekrar-tekrar ser o xebitîyayî. Misrayê Mem û Zîna kurmancî 10 heceyan ser o awan bîyê, la seba ke tercume de metin tim xwu zêdneno, heto bîn ra, rîyê makîtîya çekuyanê kirdkî ra nîsbet bi kurmancî vengî zêdîyenê, coka Muradî tercumeyê zazakî de misrayî 13 heceyan ser o awan kerdê. De wina hesab bikerê, ma heceyê 5314 misrayan yew bi yew kontrol kerdî ke gelo cayêk de xeletî nêmano. Merdim tenya reyêk hece bikero, yeno a mana ke 69 hezarî 82 heceyî hûmariyayê. Sey sofîyanê ke badê nimajî herinda tizbî de movikanê engiştanê xwu hûmarenê, ma o qayde hûmaritî.

Dima, mi pêro beytî biveng wendî. Heta çend qismî kerdî vîdeo û înternet de weşanayî. Wexto ke merdim şiîran biveng biwano, a game bala merdimî şina herikîyayişê çekuyan û melodî ser. Coka zafê cayan de ma çekuyî bedilnayî. Yanî gelêk misrayî newe ra saz biyî. Tîya de zî gereka hece pê bigêro, coka hergu rey newe ra heceyî hûmarîyayî.

Badê cû, mi dosya prînter kerde, sey cild amade kerde, seba hepisxaneyê ke Murad tede yo rê, yanî Hepisxaneyê Bafra rê yew erzûhal zî nuşt û dosya şirawite ke Murad bieşko şeklo peyîn kontrol bikero. Çend rey verê cû zî mi bi eno qayde dosyayê ke çap benê şirawitbî hepisxaneyan. Eke merdim bi usûl hereket bikero, îdareyê hepisxaneyan zêde astengî nêvejenê. Ena rewşa awarte de, ancî ma rê astengî nêvetî, dosya şî kewte destê Muradî. Şeklo ke ez ser o xebitîyaya, ey zî kontrol kerde, gelêk cayî teshîh kerdî û mi rê apey şirawite. Dosya apey ameye kewtê mi dest. Ez tekrar ser o xebitîyaya, teshîhê tewr peyînî dima, ma dest bi mîzanpaj kerd.

Mîzanpaj de ma serê her beşî de numre na ro, ancî semedê her beşî ciya ma her panc beytan ra yewe, wina kişte de, bi reqeman sey “5, 10, 15, 20…” numre kerdî ke cigêrayoxan rê asanîye bo. Mîyanê beytan de çeku, term, îstîleh yan zî îbareyê ke mumkin o her kes ci ra tam fam nêkero, ma bold kerdî û binê rîpelî de sey cêrnot îzeh kerdî. Qismêkê enê notan xwura kitabê Mehmed Emîn Bozarslanî, ancî kitabê Kadri Yıldırımî ra gêrîyaybî. Peynîya her notê înan de, mîyanê parantezî de ma nameyê înan nuşto.

Xwura xebata qapaxê kitaban yewna teşqele yo, ma çend rey çend cayanê cîya-cîyayan de qapax da viraştiş. Ancî, prosesê muracatê resmî û bandrolan zî teşqeleyêko stresin o. Dezgeyo ke bandrol dano, zafê reyan ma kurdan rê manayan geyreno. Ge-ge yew herfe ma rê kenê behane. Heta bandrol danê ma, şito ke ma dadîya xwu ra lito pirnika ma ra anê…

Xulase, dosya temam bîye û bi selametî şîye metbea. Înşalah ancî bi xeyr selamet bêro bireso heskerdoxanê edebîyat û ziwanê ma.

Enê çîyê ke ez wina bi çend paragrafan qal kena, çend serrî wext keno. Bi fek tay o!...

Hezar bar şukir Homayî rê, kitabê ke hetanî nika Weşanxaneyê Roşna ra vejîyayê, ma demêko derg ser o tekrar-tekrar şuxilîyayê, coka hetê kalîte ra sewîyeyê karanê başan yê miletanê bînan ra kemêr nîyê. Qet nêbo, qisûrê xwu tewr tay ê.

Kitabanê bînan ra Sîmserkîs (Folklor), qaso ke ez zana, bi serran o ke Îrfan folklorê dewa xwu arêdano. Ma vajin, eserê sey vateyê verînan, îdyomî, çibenokî, lezvateyî, duayî, sondî, zewtî, aforîzmayê pîlanê dewe, meselayê derheqê pîlanê dewe de, ancî meselayê gelêrî, estanikî, deyîrî, melumatê derheqê dewe de… û gelêk çîyê bînî ke dewa xwu ra arêdayê, heme sey dosya mi rê şirawitî. Badê xebatêka derg û dila ya tesnîfkerdiş, dîzaynkerdiş û teshîhî, ma dosya mîzanpaj kerde, 224 rîpelî kitab vejîya. Ez vana destê Îrfanî terrnî bê. Werrekna her dewa ma ra kesêk bi eno qayde folklorê dewa xwu bidayêne arê û sey kitab biweşanayêne. Bi eno qayde hem ziwanê mintiqa hem eserê ma yê edebîyatê vatişkî îlelebed qeyd bîyêne.

Kitabê hîrêyin zî bi nameyê Destê Zemanî kitabê şiîran yê Îdrîs Yazarî yo. Îdrîsî prosesê Newepelî û Şewçila de dest bi nuşitiş kerd, eno beno kitabê diyin yê Îdrîsî.

Ma tîya de enê zî vajin, înanê ke Newepel û Şewçila de dest bi nuştiş kerdo û kitabê înan weşanîyayê hîris kesî ra viyartî.

Xebata amadekerdiş û çapkerdişê enê kitaban de Îdrîs Yazar, Îrfan Sîmserkîsij, Arya Deniz Koç, Sultan Koç, Aysel Kıt, Serdar Kıt, Rojda Kıt, Mistefa Gomayij, Seywan Saedîyan, Aysel Özalp, Dawud Özalp, Bîlal Zîlan û Rozerîn Okçu bi eleqedarî û keda xwu ya pake ardimê xwu ma rê kemî nêkerd, ez hemîne rê yew bi yew sipas kena. 

Ma par enê wextan weşana Newepelî vindarna, mi va qey ez do bineyke biarisî. Labelê karê mi verî ra zêdeyir biyo. Mesela, par hamnanî tam hîrê aşmî, her roje serê sibayî ra hetanî şan ez dosyaya romanê Heyf yê Serwet Akkaşî ser o xebitîyaya, bi zor û çi kul û hal bineyke ame fesale. Badê ê kitabî, ez çapê diyin yê ferhengê îdyoman ser o ez çend aşmî xebitîyaya, her roje serê sibayî ra hetanî nîmeyê şewe ez ser o biya.

Nika zî, defterê ke hepisxaneyan ra ameyê, nuştoxanê ma winî werdîlek nuştê, ha mi dest de. Wexto ke ez nuşteyanê înan wanena û komputur de nusena, ez vana qey, ez ha qula morceleyan ser o; heme rêzî, cumleyî, çekuyî verê çimê mi de kewenê têmîyan, xilxilîyenê. De bêre mîyan ra vejîye, morceleyan yewbînan ra cîya bike!

Bimbarekî hende werdîlek û têmîyanek nusnenê ke ti vanê qey dinya ra qehtê kaxidî ameyo.

Murad ne tede, hema vajên zafê hepsîyan bi eno qayde nusnenê. Ez vana qey eno çî edetê înanê nuştişê “not”an ra yeno. Herhal eno kulturê mensûbê rêxistinan o, yew kaxido qijalek de zaf çî nusnenê ke bieşkê baş binimnê. Eke cayêk sehnayiş de tehlukeyê tepişîyayişî bibo, bieşkê ê notî biqurtnê biwerê. Êdî wina musayê, wexto ke yew mektub, meqale yan hîkaye nusnenê zî winî werdi-werdi nusnenê. Merdim heta waneno û fam keno, a dinya bi çimî vîneno!

Xulase, karê ma zaf zehmet o. Labelê ez enê vajî, çi kar beno wa bibo, eke ma karêk kenê, wa saxlem bo, wa rindek û estetîk bo. Meşte-bîro, ma vajin pancas serrî, se serrî badê cû, ma çin ê, la eserî manenê. Eke yew enê kitaban ser o bixebitîyo, qet nêbo wa nêvajo pîlanê ma karo suxre kerdo. Û ma zanê ke her milet bi edebîyatê xwu beno milet. Coka her eserê ma yê edebî ke yeno meydan yan zî arêdîyeno û qeyd beno, nasnameyê ma yê mîlî bineyna keno xurt, keno pêt, keno ebedî.

Bi enê xebatanê pîrozan înşalah ewro zî meşte zî rîyê ma sipî yo. Wa zehmet û keda ma ziwan û edebîyatê ma rê, milet û milîyetê ma rê bimbarek bo.