Mulemmaya Ehmedê Xasî

Mulemmaya Ehmedê Xasî

Servate

Şîîra ke tayê rêzî, qismî yan çekuyê aye bi ziwananê cîya-cîyayan yenê vatiş la hetê mana ra yewbînan temam kenê ra, sey termêkê edebî mulemma vajîyêno. Nê hawa şîîrî hetê mana, kafîye û zerafetê hunerê şîîre ra zaf rindek ê. La wendoxê nê hawa şîîran, seba ke şîîre ra tahm bigîrê, ganî bi qasê şaîrî hem ziwanan bizanê hem xorînîya manaya çekuyan û terman bizanê, hem zî ganî îlmê şîîre ra fehm bikerê.

Zafê şaîranê klasîkan qismêkê şîîrê xo bi hawayê mulemma nuştê. Helbet nuştoxê kirdkî yo tewr verên Ehmedî Xasî zî zaf weş bi terzê mulemma nuşto. Xasî erbabê ziwanê erebkî, fariskî, tirkî û kurdkî (kirdkî, kurmanckî) yo. Xasî fîlozof o, wayîrê îlm û îrfanî yo; hem şaîr o, hem arif o.

Na şîîra ey ke bi terzê mulemma nusîyaya, mi Mewlûdê Kirdî, destnuşteyê Zeynelabidîn Amedî, qismê dîyine ra transkrîbe kerde. No kitab hîrê qismî yo. Qismo verên 15 rîpelî, qismê dîyine 12 rîpelî û qismê hîrine, yanî qismê mewlidî zî 29 rîpelî yo. Qismo verên heme erebkî yo, nê qismî ra, nîmeyo peyên de 99 nameyê Homayî (Esma-ul Husna) zikr bîyê. Qismê dîyine de yew reddîye bi erebkî esta. Xasî, bi nesr û nezm cewabê Îsmaîl Es’erdî dayo. Dima yew xezela ey bi tirkî esta. Aye ra dima zî na mulemma esta. Xora, qismo peyên zî Mewlûdê Kirdî yo.

Mi rêzê kurdkî (kirdkî û kurmanckî), erebkî û fariskî bi alfabeya latînî ya kurdkî nuştî. Feqet tayê vengê ke bi alfabeya erebkî nusîyenê la latînkî de çin ê, mesela, sey vengê ‘eyn û ‘xeynî, mi nê vengî bi îşaretê nenugî (‘) nîşan dayî. Tirkî zî, mi hem alfabeya latînî yê tirkî ra herfî girewtî hem zî vengê sey q w x ke verî tirkî de estbîy la badê ke tirkan alfabeya latînî qebul kerde, nê vengî betal kerdî, mi alfabeya kurdkî ra îlawe kerdî.

Rêza ke bi erebkî ya, mi peynîya rêzê de mîyanê parantezî de (er), a ke fariskî ya (fr), a ke tirkî ya (tr), a ke bi lehçeya kurmanckî ya (kr) û a ke bi lehçeya kirdkî ya zî (krd) nuşt. La na şîîre de yew rêze esta, mi tam fehm nêkerd ke bi çi ziwanî ya, coka mi îşaret nêkerde.

Heme rêzî tercumeyê kirdkî bibîyêne, beno ke hetê fehmkerdişê mana ra seba wendoxanê ma baş bîyêne. La seba ke ez bi xo erebkî nêzana, mi yê bînî zî tercume nêkerdî.

Roşan Lezgîn

Dîyarbekir, 15.10.2009

* * *

Merheben ya men ‘ela bîl husnî teqwîmel-beşer (er)

Hafiziş Xaliq şeved ez çeşmê bednam û nezer (fr)

Mewcûdê esbabû latû we ma mînha seder (er)

Dil ji qeyda leşkerê ‘xem kir reha weqtê seher (kr)

Ah û nalînê verênî bî vinî, nêmend eser (krd)

Faqe heqqen şe’nuhu eqranuhu mîn ‘xeyrî şek (er)

Xatirê ma der î pîş manedê an eshabê sek (fr)

Ruhıme diydi rewanım, bende gitdim, qalme tek (tr)

Yek bibin, ta yek bibînin, wek du çeşmê neh felek (kr)

Husn û xulqî bi nisbet yê, nisbetê ma xeyr û şer (krd)

Men yelumnî lem yezuq bel zaqe mîn xemrîl edes (er)

Huccetê û ‘stî melameş ke neşod kebke qefes (fr)

Müflısi sem’ u beserdır, o ne görsün, bu ne ses (tr)

Daweta sûret lew nedî, kî nebûbe, nîn e kes (kr)

Ma ‘eleyna van, nameyê laîmê îbnî Seqer (krd)

Fa’lemen fellahu xeyrun hafizen halen-newa (er)

Xasî ya, ba sebr û şewta nûr şeved narê hewa (fr)

Rehberındır bil, bu derden, çunki O’dur dewa (tr)

Yawerê rindan, nebî Ehmed, çi insaf û wera (kr)

Dûrîyey yîne hevalo, kufrî ya, ey bêxeber (krd)

Mewtuhu xeyrun lehu men fît-tereqî lem yekun (er)

Hey şeved, an kî bixwaned, der dileş, îlmê ledun (fr)

Ma’deni ehwali ‘alemdır benım qelbım bugün (tr)

Dewleta Şabur û Xaqan im li ser textê Hesen (kr)

Xet û xalan ra eger nêbo, çi zanê ma keder? (krd)

Fate nûr-il hikmetî fî darî men fîha ‘emûn (er)

Xasî ya, xafil meşev, ba în meqalet, ez derûn (fr)

Rahi xızlane sıluk çoq itdi erbabi finun (tr)

Yazî yû xettê Humayunda bi te’wîlî zebûn

Eşkera va dîtişey Homay mehal û bê xeter (krd)

Men ye’îbû dînena ehlul hewayê bî’sel cehûl (er)

Hikmetê în rah nedaned merdê şebrah û ecûl (fr)

Made-i Musa’de olan nice ehbar u fühul (tr)

Damena şeyx Şeqqî girtin, bi wî re bûn xezûl (kr)

Sûretê yîne sîya bo, yewme tesweddus suwer (krd)

Fexle’en ne’leyne kel-la tuncî mîn seyfîl-melam (er)

Xatemê xub û ‘ereb ra ta konem ‘erzê meram (fr)

Reşhe-i xamem burada dökdır dürlerden kelam (tr)

Yar û e‘xyaran ku dîtin, aferîn gotin, temam (kr)

Yo sebeb ra ma zî bizan pêş kerî, na zî şeker (krd)

___________________

Çime: Ehmedê Xasî, Mewlûdê Kirdî, Xetê Zeynelabidîn Amedî, Qismê dîyine, Dîyarbekir 1402 [1982], r. 10-12