Weşanxaneyê Roşna ra Diyna Kitabî

Weşanxaneyê Roşna ra di kitabê bînî vejîyayî.

Kitabê yewin "Estanekan û Meselayanê Gêlî ra" yo, hetê Şahab Laçînî ra amade bîyo. Kitab 96 rîpelî yo û tede 30 hebî sanik û meselayê ke Gêl de arêdîyayê estê.

Gêl teqrîben qasê heşt esrî paytextê Mîrektîya Mirdasîyan bi û çiyo tewr muhîm ziwanê merkezê Gêlî verên a tim kirdkî yo. Coka kurmancê ke dorê Gêlî de estê, ê zî kirdkî zanê û qisey kenê.

Şerefxanê Bidlîsî zemanê xwu de ameyo Gêl zîyaret kerdo, derheqê mîrektîye de kitabê xwu Şerefname de çend mînyaturan reyde melumatanê muhîman dano. Ancî ma zanê ke Gêl de yew tekya estbî û tede bi se serran perwerde dîyayne. La çi heyf ke hetanî nika ma rastê ci nêameyê ke Gêl de çîyêk bi ziwanê Gêlî yo eslî, yanî bi kirdkî ameyo nuştiş. Ma fek nuştişê bi kirdkî ra veradin, beno ke bi fekê Gêlî yew şîîre nusîyaya yan yew sanike cayêk de neşr bîya, la yew xebata eysaya hetanî nika fekê Gêlî ser o nêbîya. Na reya verên a ke bi kirdkîya fekê Gêlî xebatêka hende hîra û biserûber weşanîyena.

Sanik û meselayê ke kitab de ca gênê, heme fekê şarê merkezê Gêlî ra, fekê kesanê sey Mehmed Elî Kaya, Mela Behrî Gördük, Elî Eshed Kaya, Adem Ok, Behçet Özkurt, Huseyîn Efe, Ahmed Ok, Nezîr Dîcle, Nûrîye Bekîl, Şerîfa Aktay, Xatune Özdoxan, Mehmud Karakaş û Şahaddîn Canî ra arêdîyayê. Emrê zafê nê kesan hewtay-heştay serran de yo. Mesela, gama ke Şahabî fekê ey ra sanikî arêdayê emrê Elî Eshed Kayayî 84 serrî bîyo. Yanî eke nika nêdîyayne arê, nê sanik û meselayê ma zî, Homa emro derg bido, la çend serrî badê pey înan dir şîyêne binê herre, bîyêne vîndî.

Arêkerdoxê nê sanikan û meselayan Şahab Laçîn nika Unîversîteya Çewlîgî de lîsanso berz waneno û derheqê ziwan û kulturê xwu de hişyar o. Ey bi terzêko standard yê metodê arêdayîşê folklorî sanik û mesalayê Gêlî arêdayê.

Folklor zaf muhîm o, kok û rîş û rîşteleyê kulturê şarî tewr pak û îsbatkerde folklor de muhafeze benê, asenê. Zafê miletan seserra 19 û 20. de zemînê folklorî ser o miletbîyayîşê xwu îsbat kerd. La esas foklor hetê qaydeyanê ziwanî ra zaf muhîm o, çimkî qayde û xususîyetê eslî yê ziwanî tewr baş û bi hawayêko orîjînal folklor de muhafeze benê. Nika sanikê kirdkî (kirmanckî, zazakî, dimilkî) sey otorîteyêkê esîlî qilawuz û rêberê tewr sereke yê qaydeyanê kirdkî yê. Û çîyo hîna muhîm, eke folklorê kirdkî nê serran de arênêdîyo, zaf ney belkî panc serrî, tewr zêde des serrî badê pey ma biwazin zî êdî ma nêeşkenê çîyêko pak peyda bikin. Coka Weşanxaneyê Roşna, ancî rojnameyê Newepelî arêdayîşê eseranê folklorîkan zaf muhîm vîneno.

Kitabê diyin ke Weşanxaneyê Roşna ra weşanîya, bi nameyê "Nuşteyê Verênî" yê Cemal Pîranijî yo. Kitab 70 rîpelî yo û tede 17 nuşteyî, ancî vateyê verên û yew zî roportaj esto. Cemalî nîmeyê serranê 1990yan de dest bi nuştişê kirdkî kerdo. O wext rojname û kovaranê cîya-cîyayan de nuşto la şertanê bindestîye û zulmê dewleta tirkan ver nêeşkayo nuşteyanê xwu arşîv bikero, xwu het muhafeze bikero. Esas hetêk ra zî ma kurdan de kulturê arşîvkerdişî zaf kêmî yo, çin o. Coka Cemal Pîranij bîy çend serrî ke bi ardimê hevalan û nas û dostanê xwu nusxayanê kovar û rojnameyan dima geyreno ke nuşteyanê xwu biyaro yew ca. Qismêk nuşteyê xwu bi no qayde peyda kerdî, la îhtîmal o ke qismêk zî bîyî vîndî. Seba ke nuşteyê ey yew ca de kom bibê, çîyo tewr muhîm zî, seba ke rewşa ê serran bêro zanayîş, nê nuşteyî sey kitab weşanayê.