Cewahîr: "HER VAŞ KOKÊ XO SER O BENO ZERGUN!"

Ma derheqê xebatanê şubeyê Kurdî-Derî yê Çewlîgî de, serekê şubeyî kek Cewahîrî dir (Mehmet Hanefi Gürdegir) qisey kerd. (Newepel)

* * *

Kek Cewahîr, ma Newepel de kerdbi xebere; Çewlîg de reya verêne roja 13.05.2011 de şaxê Kurdî-Der (Komela Cigêrayîş û Averberdişê Ziwanê Kurdkî) abi. La o wext zêde fealîyetê xwu nêbî. Ti eşkenê behsê ê demî bikerê?

Raşt a, seke şima zî va, Çewlîg de reya verêne 2011 de şaxê Kurdî-Derî abi. Ez o wext tîya nêbîya. La qeydeyo ke embazan behs kerd, yew fealîyet nêkerdo. Otir qefilîyayo. O wext Kurdî-Der hîna zaf bi vayê sîyasî abîyo, dima ne çew wayîr vejîyayo ne zî yew gure kerdo. Îdarekarê xo yê ê wextî her yew hetêk a şîyo. Bi kilmîye ez vajî, helbet Kurdî-Der yew nasnameyê xo esto. La ê embazanê ke o wext Kurdî-Der akerd, wezîfeyê xo nêard ca.

Wina eyseno ke nê di serranê peyênan de Kurdî-Derê Çewlîgî baş aktîf biyo. Bitaybetî kursê ziwanî tede dîyenê. Nê kursan key dest pêkerd, xîtabê kamcîn kategorîyan kenê? Yanî kesê ke yenê kurs, qij yan pîl ê? Şima bi her di lehçeyanê Bakurî yanî bi kurmancî û kirdkî pîya kurs danê yan tena kursê kirdkî dîyenê?

Serre û nêm o ke Kurdî-Der Çewlîg de newe ra aktîf bîyo. Bitaybetî ma binê sîwana Kurdî-Derî de çend xebatan kenê. Par heşt kursê ma semedê pîlan, di kursê ma zî semedê qican bî. Kursê qican de nêzdîyê hewtês wendekarê ma bî. Dersa qican sey atolye bî; ma vajin kay, tebîet û heywanî qican rê dîyayne şinasnayîş. Emser hewna kursê ma estê, di kursê ma yê kurmancî, di kursê ma zî yê kirmanckî (kirdkî; zazakî) estê. Ma çar kursî qedênayî, nika newe ra kursê ma dest pêkerdê. Eleqe esto; şarê ma wazeno ziwanê xo bimuso. Hewna di kursê ma yê kurmancî, di kursî zî yê kirdkî yê. Emser yew kursê qican esto. Îmkanê ma zaf çîn ê, ancax ma eşkenê yew kursê qican bidê.

Hetanî nika çend kesan Kurdî-Derê Çewlîgî de kurs dî, mamostayê ke kursê ziwanî danê kam ê? Materyalê şima qîm kenê yan ney?

Ma par kurs dabi nêzdîyê se û çewres kesan, emser zî nêzdîyê se û des kesî nika kursê lehçeya kurmancî û kirdkî de kurs vînenê. Yanî hetanî nika ma kursê ziwanî de qasê di sey û pancas kesî perwerde kerdê.

Emser nameyê Kurdî-Derê Çewlîgî ser o ma Depe (Karakoçan) de zî çar kursê kurmancî akerdî. Mamostayê nê kursan hîna zaf wendekarê beşa Ziwanê Kurdî yê Unîversîteya Çewlîgî yê. Muhamed Eken û Mem Artemêt.

Hetê materyalan ra zî, verê cû, ma dersa kurmancî tena kitabê Hînker ra dayêne, la emser ma tayê bedilna. Kursê kurmancî nika ma kerdî hîrê dersî; dersa gramerî, yê folklorî û yê edebîyatê modern û klasikî. Dersa kirdkî de zî Musner esto, ancî Dersa Ziwanî yê Roşan Lezgînî û Kırmancca (Zazaca) Dil Dersleri yê Deniz Gunduzî estê. Xêrcê nê materyalan, ma dest de teba çin o. Seba qican metaryalê ma kêm ê, qet çîn ê. Derheqê qican de, seba wendiş û musnayîşê qican, ganî xebate bêro kerdiş.

Yew zî grûba ma ya wendişî esta. Par ma hewte de hewêk ameyêne pêser. Emser ma pancês rojan ra hewêk kom benê. Her kombîyayîşê xo de ma yew kitab dîyar kenê û wanenê. Her roniştişê ma de, yew embaz moderatorî keno. Her kombîyayîş de, ma yew kesî dîyar kenê ke dersa gramerî bido. Hîrê dersê ma estê; dersa gramerî, yê wendişî û yê tehlîlkerdişî. Embazê ke na grûba ma de ca gênê, Uzlem Kılıç, Munîre Koruk, Şenay Asutay, Perîxan Demir, M. Hanefî Gürdegir (Cewahîr), Yaşar Baluken, Mursel Bek, Nîhat Çirr, Mustafa Şahîn, Umer Delikaya, Enes Beki û Umer Yalnızan. Ez na grûbe zaf biqîymet vînena. Ma bi na xebate ra zaf tehm girewt. Na xebata xo heta ke îmkan bibo ma do dewam biker.

Wina eyseno ke eleqeyê şarî bi ziwanî wa baş o. Gelo şima gore şarê Çewlîgî tam eleqe nîşanê ziwanê xwu dano?

Kesê ke hişyar ê, mesela fam kerda eleqe nîşan danê la şar heme wina nîyo. Ma şarê xo ra naye wazenê, wa wayîrê ziwanê xo vejîyê. Şarê ma yê Çewlîgî vanê ma ziwanê xo ra hes kenê; heskerdiş (soyut) razber o. Çîyo ke heskerdiş keno (somut) şênber, caardişê mesulîyetî yo. Ti vanê ez ziwanê xo ra hes kena, o wext bi ziwanê xo qisey bike. Ziwan, kultur û exlaq estetîkê yew miletî yê. Mîyanê şarî de zî vanê, eke ti bikar nîyarî, qisey nêkerî ziwan beno vîndî. Ziwan sey parçeyê însanî yo. Wexto ke dest û lingê çewî nêleqê, edeleyê çewî benê zeîf. Hêdî-hêdî ezayê merdimî xususîyetê xo kenê vîndî. Şarê Çewlîgî heskerdişê xo yê ziwanî, gereka pratik de zî bîyaro ca. Ziwanê xo de qisey bikero, ziwanê xo de bihuyo û ziwanê xo de bifikrîyo. Yew ziwan heta mabênê qican de nîyero qiseykerdiş yew nesil ra xo dewrê neslê bînî nêkero, ziwan estişê xo dewam nêkeno. Asîmîlasyon çewî ken sey êyê bînî. Yanî asîmîlasyon ma keno tirk. Meqsedê asîmîlasyonî bitemamî no yo. Heta şin ti benê sey efendîyê xo, deshilatê xo. Yew tirkolog vano; şaro tirk, ê ke tirkî qisey kenê, ê yê. Merdim kamcîn ziwanî qisey keno, bi xo zî o yo. Wa çew na qala ma, no het û o het a kaş nêkero. Ziwanê xo de qisey bikêrîn û hîsîyatê ma fam bikerîn. Eke merdim ziwanê xo dewrê neslê ciwanî nêkero peynî de çinî beno. No semed ra, ziwan gereka bibo ziwanê cuya rojane. Ziwan ancax o tewir xo paweno û aver şino. Estişê ziwanî, sey dar û însanî dest nîyeno. Ê ke pê qalî kenê, ziwan mezgê înan de yo. Ziwan, xo bi xo lingan ser o nêmaneno. Ancax bêro qiseykerdiş û dewrê yewna neslî bibo estişê xo dewam keno.

Çewlîg de hetê qiseykerdişê kirdkî ra rewşa qican hîna xirab a, ne? Nê hetî ra vateyê to şarê Çewlîgî rê çi yê?

Nê hetî ra zî şîkayetê ma zaf ê. Eleqeyê qican bi musayiş û qiseykerdişê ziwanî dest pêkeno. Vere cû, çî-mî şinasnenê û nameyan musenê. No musayiş, êyê ewilî yo, no tehm dinya de çîyêk de çîn o. Çîyo ewîlîn rind o, sey ronayîşê bingeyî yo. Pêro çî-mîyê xo, o wext hedî-hedî name kenê. Eke şima keye de, ziwanê xo de qisey nêkerê, şima xo zî benê hetêkê nê asîmîlasyonî. No semed ra qicanê ma yew neheqîya zaf girde dîya. Ziwanê ma ewro qetil beno, ma niştê ro temaşe kenê. Qey fekê ma çin o, çew gereka bi destanê xo felekêk ziwanê xo ser nîyaro! Dewro modern de merdişê ziwanan zî, şeklê xo vurnayo. Verê cû, qiseykerdoxê ziwanî qedîyenê, hema ziwan qedîyeno. Ewro ti ciwîyenê, ziwanê to hêdî-hêdî qedîyeno. La ti zî sey milet pa wa qedîyenê, ancax ti fehm nêkenê. A xirabe zî, na rastî ewro bîya qestikîn, yanî seke ma xo rê yarî kenê.

Verê cû şarî kirdkî qisey kerdêne la rîyê qedexeyê dewleta tirkan ra, warê nuştişî de, hetê materyalan ra rewşe zaf xirabe bî. Ewro gelêk nuştox û materyalî estê. Ewro bineyna rehetî zî esta. No het ra fikrê to çi yo?

Seke nuştoxê ma yê Çewlîgî Îsmet Bor vano, ewro bi kirdkî qiseykerdiş serewedartiş o. Çimkî ziwan, kultur û cuya ma binê tesîrê polîtîkaya dewleta tirkan de mendê. Aye ra ewro ziwanê xo de qiseykerdiş zaf muhîm o. Ziwan de dewlemendî û zanayîya kalikanê ma esta, gereke ma wayîrê ci vejî. Herinda yew ziwanî de yewna ziwan nîno ronayene. Merdim şexsîyetê xo pê ziwanê xo keno temam. Celalet Alî Bedirxan vano, ziwano xerîb cilê merdimî yo, ziwanê dayike çermeyê merdimî yo. Merdim ancax pê ziwanê xo xo temam keno. Pê yewna ziwan, çew taybetmendîya şexsîyetê xo temam nêkeno. Wexto ke ziwan çinî bi, kultur zî vîndî beno. O wext merdim beno sey dara veng û varite. Ez no semed ra ê ke ziwanê kurdkî ser o xebate kenê; sey Grûba Xebate ya Vateyî, şexsîyetê sey Roşan Lezgînî, embazê ke zindanan de yê; Murad Canşad, Huseyîn Karakaş, Umer Faruq Ersoz, Sînan Sutpak ûsn rê ez sipas kena, xebata înan de serkewtiş wazena.

Îhtîyacîya şima bi çi esta? Şima kamî ra çi pawenê?

Ma şarê xo ra wazenê ke wa zaf bicidîyet zîwanê xo rê wayîr vejîyê û ziwanê xwu bipawê. Her vaş kokê xo ser o beno zergun. Wa şarê ma zî kokê xo xo vîr ra mekero. Xirbanê xo ra bigêrîn, şênayîyê şarî ca verdên.*

__________________
*No roportaj “Newepel, Rojnameyê kulturî, Hûmare 85, Dîyarbekir, Adare 2016, r. 4” de weşanîyayo.

YASAL UYARI: www.zazaki.net kaynağında yayınlanmış herhangi bir haber, yazı veya fotoğrafın site editöründen izin alınmadan olduğu gibi kopyalanarak ya da üzerinde çeşitli oynamalar yapılarak herhangi bir yerde yayınlanması; farklı çalışmalarda alıntı olarak kullanmak amacıyla cümle veya paragrafların kopyalanmasında ise standart bir şekilde kaynak belirtilmemesi durumunda hukuki süreç başlatılacaktır!