Daîmî Dağan: "Ez omid kena ke qomê ma êdî bihuyo."

Ma bi xeyr dî birêz Daîmî Dogan, ti şîkîna bi kilmîye xo bidê şinasnayene?

Xeyr bi silamet bira Alî. Ez serra 1973 de Dêrsim de, dewa Gavraxî ya Pulemurîye de ameya dinya. Serra 1980 de pîyê mi ke merd, ma ca vurna û şîme Erzingan. Zonê tirkî Erzingan de waxto ke ez hewtserrî bîya musaya. Mi wendegeho verên, mîyanên û lîse Erzingan de, unîversîte kî Îzmîr û Erzingan de wende. 1999 ra nat ez lîse de malimîye kena. Mi Erzingan de Sendîqaya Maliman (Eğitim-Sen) de û Komela Kulturî ya Dêrsimî yê Erzinganî de îdarekerdoxîye kerde. Mi rojnameyê Dêrsimî, Rojnameyê Yenî Özgür Politika, Kovara Dêrsimî, Kovara Semahî, Kovara Zulfîkarî û zobîna tayê cayanê bînan de kirmanckî maqaleyî nuştî. Ez tirkî û kirmanckî şîîran kî nusena. Di domanê mi estê.

Têkîlîya ti û edebîyatê kirmanckî yê nuştekî key dest pêkerde?

Eleqeyê mi bi edebîyatê kirmanckî lîse de, ebe şîîran dest pêkerd. Ez henî zana ke jê heme kesî yo. Hata ke zerrîya ma nêgirîyaye ma qîymetê zonê xo nêzanito!

Kitabê to yo verên “Huyayîş Karode Şorişgêrane yo” 2014 de Weşanxaneyê Roşna ra vejîya. Kitabê to eleqeyêko senî dî?

Nê serranê peyênan de kitabê kirmanckî tenêna eleqe vînenê. Kitabê mi kî ney ra nesîbê xo girewt. Kitabê mi de emegê Roşan Lezgînî zaf o, gereke naye vajî. Kaşkena eleqeyê qomê ma pêro kitaban rê tenêna bijêdîyo, hama ti kî zanenî, weşîye ebe zon ke nêramîye, ebe zon bazarîye ke nêvirajîye û ebe zon tahsîl ke nêvirajîya hondê beno.

Wexto ke to nê fiqrayî arêdayî şarê ma ra senî reaksîyonî girewtêne. Yanî miletê ma seba na xebete to ra vatêne çi?

Şarê ma çîyo nîyanênî ra has keno. Kokimê ma verê xo tenê peyser guretêne, dima mi ê pêguretêne! Ti kî zanena ke jêde karê nîyanênî nêvirajîyaybî. Kitabê mi henî zanena ke fiqrayan ser o xebata hîreyin a. No semed ra mi şarê ma ra zaf zerrehîrayîye dîye.

Goreyê fikrê to folklorê ma de muhîmîya fikrayan çi ya?

Zereyê folklorê ma de cayê fikrayan zaf berz o. Kirmanckî de jû  cayê yarenîye, jû kî cayê şuwareyan zobîna wo. Goreyê mi; bervayîş û huyayîş way û birayê dilet ê. Qomê ma dinya de çi hêsirîyê ke estê, ê pêro ontê. Hondê qirr bîyê, onca kî werteyê xo de jûbîn de yarenîye ca nêverdaya. Dewletî zaf rey duştê kirmancan de însanîye ra vejîyê la kirmancî duştê na hovîtîya înan de oncîya însan mendê. Bervê, hama yarenîye kî ca nêverda. Eke nîya mekerdêne, wertê şîn û şîvanî de, wertê miz û dûmanî de belkî vîndî bîyêne.

Gelo Erzingan de çiqas kirmancî estê? Eleqeyê înan bi kirmancîtîye û kirmanckî senîn o? Yan înan rê elewîtî û çepgîrîye (solculuk) hîna aver a? Keremê o ra bineyke behsê kirmancanê Erzinganî bike.

Erzingan de ewro deva-deve çewres hazar kirmancî estê. Kirmancê Erzinganî, jêderî demo verên de Dêrsim ra ameyê û xeylênî alewî yê. Hetê sîyasetî ra kî xo jêde çepgîr saye kenê. Kamîya xo zanenê, hama serba zorbajêna raştgîrê tirkan, tayê xo eskera nêkenê. Êyê ke Dêrsim ra ameyê, hîna zonê maya xo qesey kenê û eleqedarê kirmanckî yê. Senik bibê kî qeseykerdoxê kurmancî estê û ê kî nê serranê peyênan jê qeseykerdoxê kirmanckî tenêna eleqedarê zonê xo yê. Tecelê kirmancanê Erzinganî rind nîyo, çike pêro ca de cuwîyayîş ebe tirkî ramîna. Ci rê jû çêyê xo maneno, o kî miradî rê nêreseno.

Ti dersa kirmanckî zî danî. Kursê ziwanî de şima kamcîn babetan de kêmasîye oncenê? Yan zî verê şima de senî problemî estbî/estê?

Ti kî zanena Erzingan tenê tamase yo. Raver wendekaran de tenê xof kî bî, hama rew vêrd. Hata emser kursê zonê kirmanckî dewam kerd. Jê kursanê bînan verê wendekarî zaf eleqedar benê, hama dima benê kêmî, caverdanê. Kurs ke bêpere bî û çêf rê kî mend, henî zanena ke tenê nîya beno! Heta tayîne ra mi na cumla kî hesne: “Ti karode rind kena, hama zonê ma pere nêkeno ke…” Se vajîne, tayê zonê maya xo serba rêçe, tayê kî serba peran vînenê! Kursê ma rê, jêde wendekarê lîse û unîversîte eleqedar benê. Ortê de di-hîrê domanê qijî ke ameyêne ez tenêna bîyêne çêfin.

Ti têkîlî yan zî mavajîme eleqeyê gencanê ma û ziwanî senî vînenî?

Cêncê ma omedîya ma yê. Çi heyf ke eleqeyê cêncanê ma bi zonê xo jêde nîyo. No hal helbet sucê înan nîyo. Çimke weşîya xo ebe tirkî ramenê. Mektebanê zorbayan ra tirkî musenê. Yanî vera asîmîlasyonê dewlete de jêde ê maruz manenê. Hama oncîya kî omid esto. Nê serranê peyênan de qet nêbo kitaban cênê, wanenê. Gos danê kilaman/lawikan ser. Tayê endî silayîyanê veyvanê xo bîle kirmanckî nusenê.

Ti hem wendegehê dewlete de derse danî û hem kî komela Dêrsimî de dersa kirmanckî danî. Na rewşe to ser o senî têsîr kena?

Wendegehê dewlete de malimîye kerdene, guman çîn o ke duştê wendekaran de qolayîye dana. Hama însanî ke zonê maya xo ra ke hes kerd, zobîna muhîm nîyo. Eke waşt, pêro zanayena zonî kî bese kenê ke dersa zonî biderê. Komela Dêrsimî de malimîya kirmanckî çimê mi de zobîna wa. Tayê wext fikirîna û vana, kaşkena dewlete wendegehê xo de ebe tirkî nêdenê ma ra.

Derheqê rewşa kirmanckî de ti senî fikirîna. Û reyna ti, eserê ke ziwanê ma de ameyê weşanîyayene înan senî vînenî.

Ez nê serranê peyênan de zaf sa bena. Çimke heme ca de kirmanckî kitaban û kovaran vînena. Heme ca de hunermendê ma zonê xo de xeylê eseran danê. Zonê ma televîzyonan de, rojnameyan de, kovaran de ca cêno. Wazena ke çiqas ke kitabî weşenîyayê pêroyîne bijêrî, biwanî. Çimke goreyê mi heme kitabî ma rê, zonê ma de jû çêber kenê ra.

Bê karê nuştişî yan zî mavajîme malimîye ti çinayî de eleqedar bena?

Serba dabara çê xo ez çêberê dewlete de malimîya tarîxî kena. Wexto ke ney ra mend, xo erzena Dêrsim. Tim lingê mi, mi kas kenê benê... Erzingan de kî karê sendîqa û komele de xercelîyena.

Naye ra tepîya derheqê ziwan û edebîyatê ma de projeyê to estê? Eke estê, çi yê?

Heya estê. Ez jû dosyaya şîîran ser o gurîna, belkî emser qedênena. Nêzdîyê ponc serrî yo ke ez zon, zagon û polîtîka ser o maqaleyan nusena, wazena ke nînan jû kitab de bîyarî pêser. Oncîya wazena ke çekuyê ke fekê Dêrsimî de benê vîndî înan ser o jû kitab binusnîne. Yanî heta ke destê mi ra ame ez wazena ke zonê xo rê xizmet bikerî.

Seba nê roportajî e zaf sipas kena û xebatanê to de serkewtiş wazena.

Bira Ali, serba nê roportajî ez to rê zaf sipas kena. Leyê karê to û karê hevelan de, ê mi jêde çî nîyê. Dostoyevskî vato “Însanî di manayan dano cuye; juye wexto ke bervenê, a bîne waxto ke huyenê.” Ez omid kena ke qomê ma êdî bihuyo.*

__________________
*No roportaj “Newepel, Rojnameyê kulturî, Hûmare 86, Dîyarbekir, Nîsane 2016, r. 4” de weşanîyayo.

YASAL UYARI: www.zazaki.net kaynağında yayınlanmış herhangi bir haber, yazı veya fotoğrafın site editöründen izin alınmadan olduğu gibi kopyalanarak ya da üzerinde çeşitli oynamalar yapılarak herhangi bir yerde yayınlanması; farklı çalışmalarda alıntı olarak kullanmak amacıyla cümle veya paragrafların kopyalanmasında ise standart bir şekilde kaynak belirtilmemesi durumunda hukuki süreç başlatılacaktır!