Derheqê Weşanê Radyoyan de Roportaj

Merheba bira Pîranij, ez wazena derheqê weşanê kirdkî yê radyo û televîzyonan de ma yew suhbet bikîn. Yanî wa bêro zanayîş ke hetanî ewro radyo û televîzyonan de kirdkî çiqas weşanîyaya, key dest pêkerdo. Ez zana ke to zî demeyêk Îstanbul de çend radyoyan de programê kirdkî viraştêne. Coka ma na çarçewa de yew suhbet bikîn do zaf baş bo. La verî ti xo bidî şinasnayîş hîna baş beno.

C. Z. Pîranij: Ez verê verikan seba nê eleqeyê to teşekur keno, sipas. Ez qezaya Dîyarbekirî Pîran ra, dewa Hopi di ameyo dinya. La ez hetona nizdî mektebê lîse, qezaya Xarpêtî Maden di pîl bîyo. Badî mi tikê fakulteya îqtîsadî wend û nizda hîris û ponc serran o ki ez Îstanbul di roşeno. Serranê 1990yan ra pey zî ez mîyandê sendîkaya Egitim-Senî di xebitîyayo û mi di-hîrê donimî (rey) şube di îdarekerdoxey û yew wext ra pey zî ancîna Îstanbul di yew şube di serekeya şubeya Egitim-Senî kerdi û ez hema zî endamê sendîka yo û karmend o. 

Yeno vîrê to ke reya verêne bi kirdkî key to dest bi viraştişê programê radyoyî kerd? Kotî ra ame bi vîrê to ke ti radyo de program virazî? Keremê xo ra ma rê bineyke behsê ê demî bike.

Hewawo ki mi va, ez nizda hîris û ponc serrî yo ki Îstenbul di yo; no sebeb ra zî kora bi se, mi ziwanê xo xo vîrî kerdê. Serran ra 1992-93 di mi rojnamey sey Welatê Me û Azadîya Welatî di tikê zî amatorkî dest bi nuştiş kerd. Giraneya nê nuşteyan zafî sînema ser o bîy. Gelek zor yew gure bi. Ti zî zanê, termonolojîyê sînema zandê (ziwanê) ma di epeyî xerîb o. Labelê destpêkerdişê nê nuşteyan, zanê mi ser o zî faydey xo bîynê. Yanî ziwanê ma ser o meraq û hewesê mi bi, la him şertî zaf zorî bî, him zî îmkanî û materyalî hema hema çinê bî. Ay wextan mi dest di yew tek ferhengê mamosta Malmîsanijî bi..

Badî, xelet mi vîr di nêbo se, serranê 1994-95an bi, tay radyoy xusûsî vejîyay. Labelê nê radyoy, qanûnî nêbî, fîîlî û meşrû bî.. Dewleti na rewşa fîîlî ra weş nêbî, waştê ki nê radyoyan yasax [bi]ko, labelê deyaxê numayîş û xoverodayîşê miletî nêkerd û mecbûr mendi serbest veraday. Labelê ancîna zî zordarey, mavajê yasaxanê fîîlîyan dewam kerdê. Rewşa nê radyoyan ra, qismen zî bibo, ziwanê kurdî zî fayde dîynê. Çimkî nê radyoyan ra tayin, tikê zî bibo wina fîîlî ca daynê kurdî. Nînan ra tayinî nê bî: Radyo Umut, Çizgî Radyo, Çevre Radyo...

Tabî mileti zî waştê ki na rewşe newîye ra fayde veyno, meraq kerdê û telefon kerdê programê zindîyan. Ez zî nê meraqkerdoxan ra yewer bîya. Labelê ez ki geyraynê mi zafî û fîîlen kirdkî-zazakî qalî kerdênê -xora ez kurmancî nêzano-, na rewşi zî weşbê zafin programviraştoxan nêşîyêne û tayinî zî tersaynê. Û raşta jey zî ay wextan kurdkî qalîkerdiş gelek çîyêdo talûke bi… Neysena, ez vêşî zî derg nêko. Badî, ez embazê ki “Çîzgî Radyo” di xebitîyenê raştê jîn ameyo. Ozan, Dîlan, Selda, Umut, Mahmud û sewbîna embazî. Çi heyf ki namey ay bînan nika mi vîrî nîyno. Embaz Mehmud, wayîranê radyoy ra yew bi. Sebebê nê embazan ra xêza na Radyo Çîzgî gelek demokrat bî. Ez verê û gelek wext telafonî reydi zindî, ray-ray zî meymantî reydi mi kirdkî qalî kerdê. Yanî ez yew çeşît teber ra daxilê radyoyî bibîyo. Û ay wextan (1996) weşanxanedê Dozî ra namebê “Salnameya ROJ Bi Demjimêr” (Saatli Maarif Takvimi) yew teqwîm vejîyabi, no çîyo newe û en verên bi. Û mi zî jey di zazakî nuştbî. A. Zekî Okçuoglu herunda peran di tayê teqwîmî daybî mi, mi zî bexşê radyoyî kerdîbi. Û mi ay teqwîmî ra şîîrî, vatey verênan, çibenokî, portrey, tarîfê werî fîlan wendênê. Û kam goştaritoxê ma cewabê çibenokan bizanaynê ma ay teqwîman ra xelay (xelate) daynê bide fîlan. Rewşa radûnî (radyoyî) zî zaf rind nêbi, him ekonomî ra, him zî hetê zordarîya dewleti ra. Xora badîna deyax nêkerd û yew wext ra pey padîyay.

Nê embazê ke ti behsê înan kenê, yanî Ozan, Dîlan, Selda û Umut, Mehmud tirkî bî yan kurd? Kirdkî zanayêne?

Tabî, beyntar ra nizda vîst serrî vîyarto, eki xelet mi vîr di nîyo se, embazan ra Dîlan û Mehmud kurdê elewî bîy, labelê ay embazê bînî tirkê elewî bî. Jîni ra çewî kirdkî nêzanaynê.

Û zanayîşê mi gore ti badî şî Çevre Radyo di xebitîyay, no senîn bî, na radyo ê kamî bi?

E, raşt o. Serrê 1997-98 fîlan bîy. Nizdî padîyayîşê Çizgî Radyo, di embazê ma (Selda û Umut) weyra ra cêra bî şî Çevre Radyo. Yew wext ra pey vengda mi zî da. Ez şîyo û mi namebê Zerduştname çend aşmî programî viraştî. Zanayîşê mi gore wayîrê radyoy Grup Yorum bî na (yan) zî ortaxan ra yew bîy.

To çend programî Çevre radyo de viraştî? Formatê programî çi bi?

Na gami çend programî bîy rind mi vîrî di nîyo, labelê şertanê ay rojan ra û ay programan ra oncax yewndes-duyes hebî kasetî hema zî mi dest di estî.

Formatê programî, yew çêşît înteraktîf bi. Kirdkî bi. La ray-ray ma mecburyetê RTUK (Radyo Televizyon Üst Kurulu) ra tirkî zî qalî kerdê. Program di saetî romitê û zindî bi, mi zan (ziwan) û kulturê ma ser o qalî kerdêne, kitabî û ay wextan kovara Vateyî newe vejîyaybî, mi him daynê sinasnayiş û him zî ti ra şîîr û hîkayey fîlan wendênê.

To mêmanî girewtêne? Kam bîyêne mêman?

Tabî, ma him telefonî reydi him zî studyo di meymanî girewtênê û zan û kulturê xo ser o qisey kerdênê. Meymanê ki ma girotê, ayê ki alaqa xon û zan û kulturê ma bîyê zafî ê bî. Meymananê ma ra ayî ki mi vîrî dê, ney bî: Samî Tan (edîtorê rojnamey Azadîya Welatî), Roşan Lezgîn (nuştox), Mehemed Direwş (nuştox), Seîd Verroj (nuştox), deyirbaz Zilkîf Zîlan ûsn…

To nê programî xo rê keremê zerrîya xo ra viraştêne yan bi heq?

Temamîy ra keremê zerrîya xo ra. Xora rewşa anasar radyoyan zî zaf rind nêbî û ne heq-meq bi ne zî mi yan ma waştênê...

Yew wext ra pey ti şîyî Yaşam Radyo ney? No radyoyê kamî bi?

E, raşt o. Mi Çevre Radyoy ra dima, nizda duyes serrî ra pey Yaşam Radyo di zî ancîna bi namebê “Zerduştname”yî hewte di yew saet û nizda vîst û panc programî viraştî. Mi weyra ra zî perey fîlan nêgirotî. Qeydê nê programan zî mi di estî.

Wayîrê Yaşam Radyo, sazkerdoxanê Enstîtuya Kurdî ya Îstenbulî û NÇM (MKM) ra Îbrahîm Gürbüz bi. Wayîrê nê radyoyî hema zî O yo. Çend rojî ra ver seba programviraştişî hewna ez dawetê radyoy kerdo. Hela ma veynê..  

Ez vana qey no radyo nika zî çarçewaya Weqfa Îsmaîl Beşîkçî de weşane keno, çunke Îbrahîm Gurbuz bi xo ronayoxanê Weqfa Îsmaîl Beşîkçî ra yew o.

Raşt o. Nika înternetî ser o weşani kenê. Yew qatê bînada Yaşam Radyoyî kerdo Weqfê Îsmaîl Beşîkçî. Îbrahîm Gürbüz, gelek baş yew roşvîr merdim o.  

Formatê programê to yê Radyo Yaşamî senî bi?

Cêr ra cor sey formatê Çevre Radyo bi. Labelê tikêna aver, tikêna tecrubekerde bi, mi gore.

To meymanî girewtêne, kamî bî?

E, mi girotî. Ayê ki telafonî reydi bîyê meyman ti bî, şaîr-nuştox Zilkîf Kişanak bi, şaîr-nuştox Merdimîn bi, nuştox Seyîtxan Kurij bi, hunermend Adem Karakoç û gelekê bînî.

Ayê ki amey studyo zî, şaîr-nuştox Merdimîn, nuştox Deniz Gunduz, rejîsorê fîlmê “İki Dil Bir Bavul”î Uzgur Dogan, rejîsorê “5 No’lu Cazaevi” û “Dersim-38”î Çayan Demirel, hunermendan ra Ayfer Duzdaş, Soner Soyer, Hasan Saglam, Domanê Dêrsimî û sewbîna kesî.  

Nê programanê to senî eleqe dîyêne? Goşdarî estbî, têkilîya şima bîyêne? Mesela, telefon kerdêne?

Gelek alaqa bîynê. Hele hele wextê Çevre Radyo di. Programê mi di saetî bî la telafonî qefilyaynê! Zafî ray sera (dore) nêdaynê meymananê studyoyî. To vîrî yeno miheqeq, poncês serrî ra ver ti zî ameybî programê mi, ti zî şade (şahid) bî. Nê programî yew çeşîd îllegal virazîyaynê û zafin zî ez nêsinasnaynê. Coka radyoy ra teber, têkilîya ma zaf zî nêbîynê.

To va, mi qismêkê programan kasetan de kerdê arşîv, nika hê mi het. To zaf baş kerdo. Înşalah rojêk nê programî newe ra bêrê weşanayîş.

Mi gore zî mumkin bibo rind beno. Qeydê programê Yaşam Radyo, dijîtal dê, labêlê qeydê ay programê verênan dijîtal nîy, kaset î. Gere yew zanaye nînan deko sîstemê dîjîtalî û belkî mumkun bibo, kê sey Zazakî.Net di biweşanê. Tabî gere kê na zî vajê, ez nişto vajo ki nê programê ki mi ay wextan viraştê, hele hele ayê ki nizda poncês-vîst serrî ra ver virazîyay, zaf zî profesyonel î! Labelê qismen zî bibo, seba atmosferê ay wextan dayîşî, mi gore çîyêdo muhîm î. Mesela, mi ay rojî programanê verênan ra yew-di newe ra goştaritî ki, yanî beyntar ra poncês serrî ra vêşêr vîyarto, Hepisxaneyê Bayrampaşay ra hepsî zî ankesorî ra telefonî reyde geyray programî zindî.

Ez seba roportajî û nê melumatanê erjayeyan ke to dayî zaf sipas kena.

Ez zî to rê zaf sipas keno û seba Newepel, Şewçila û Zazakî.Netî, to rê qewet û wendoxan ra zî desteg wazeno.*

_________

* No roportaj "Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 48, Diyarbekir, 01-15 Adare 2013, r. 4-5" de weşanîyayo.