Erdogan Emîrî Reyde Roportaj

Eleqeyê to bi muzîkî senî dest pêkerd, ti key ra muzîk virazenî?

Mamekî de alvozan ma mabênê xo de amenê têlewe, ma cinitênê. Jû grûba ma ya amatore estbî. Profesyonelîye, ez serra 2000î de ama Îstanbul, Îstanbul de bî. Îstanbul de mabênê ma de jû grûba ma estbî; Grup Yel. Yî ra tepîya ma Grup Munzurî de xeylê mendîm. Uza ra pey 2006-2007 ra tepîya ez birîyo. Mi gaverê xo xo ser o da piro. Yanî bîyo cîya. Peyê jo mi serrê seba muzîkî taba nêkerd. Yanî mi goş na xo ser. Mi xo bi xo pers kerd, ez seba muzîkê xo se bikerî, se mekerî? Mi qerar da, albumê xo ser o gurîya.

No mîyan de to albumê xo key vetibî, nameyê ey çi bî?

Namê albumê mi Sad bî. Serra 2010î de vejîya. 1998 ra nata yanî 17 serrî estê ke ez muzîk virazena. Grûbê ma zaf bî. Mesela, Grup Eylul, Grup Sürgün eştbî… Ma Dêrsim û Xarpêt de kî mendîm. Ma sehne guretêne. Çitur sehne guretênê? Sûkanê girson ra, îşte grûbê ke namê xo her ca ra bar kerdêne, her kesî zanêne, ma kî îna de cinitêne.

Ti kamcîn tewir muzîk kenî?

Muzîke mi, muzîkê folk yê şarî yo. Eynî wext de zereyê ci de melodîyê blues kî estê. Nînû ra teber ez naye vajî. Ruhê mi kamcî armoni ser kuno têw, gosê mi rê rind êno, ez ey ser o gurîna.

Ti bi xo hem vanî hem cinênî. Ti kamcîn enstrumanan cenênî?

Ez gîtar cinon. Tabî tembur kî cinon feqet sehne de teyna gîtarî cineno.

Ma vîneme ke zafê beste û qeseyan aîdê to yê. Ti çimeyê huner û îlhamê xo kotî ra weye kenî?

Hardê xo ra, hardê Dewrêşî ra… Her çîyê ma, ruhê ma uza de bîyo. Ma tamê her çî uza ra gureto. Ez hata 2000î Mamekî de menda. Mi mektebê xo uza de wend. Ma û pîye mi oncîya uza de bî. Mi ser o tesîrê ruhê uzayî zaf o. To rê çîyê vajî, mesela domanê nikayî enê 13-14 serrî. Ti vana so nan bîya. Vano mi rê çi, ez çitur bîyarî? Ma şeş serrîye de bîmê, çewres-poncas verrekî kerdênê virnîya ma. Ma berdêne yî çiraynêne. Ma her halê malî ra zanitêne, fam kerdêne. Algiyê ma hîra bî coka ma zaf çî zanitenê. Miletê ê waxtî hem qesa xo, hem xeyalê xo hem kî hunere xo hîra bî. Na kamilîne tabî îtîqad ra êna.

Ti rewşa muzîkê ma senî vînenî? Averşîyayîşê muzîkê ma ser o fikrê to çi yo?

Derba şarê ma zaf giran a. 120 serrî yo ke ma binê tehekumê tirkan de yîme. 38 de xora kok birno. Ma, no jenerasyon, ez pîyê xo ra pers kon. Birayê xo kişîyo, pîyê xo kişîyo. Yanî ma ra zaf nêjdî yo. Kes nêmendo. Motîvasyonê xo, her çîyê xo qedîyo. Owo ke ti dest ra cêna pê, pêro destê to ra xelesîyê, şîyê. Xora ma ra kes nêmendo. Kokê çeyê ma ardo. Eslê ci de ma çeyê Sey Rizayî ra yîmê. Pîlê ma hîrê tene mendê. Azî pêro birnê. Welhasil aye ra muzîkê ma giran-giran eno ro xo. Rayê cêno, kokê xo vîneno, formê xo vîneno. Tabî jû avantajê ma eştbî, ma dî, nas kerd. Ajê ma, kamilê ma yê ke endî giran-giran şonê, ma ê dî, ma siro dînû de gukî fetelnêne, mangayî fetelnêne. A hardê Dewrêşî de îtiqad çito beno, her çî ma zere de musayîme.

Ti eleqeyê edebîyat, folklor û muzîkî senî vînenî? Muzîkê ma to gorê nînan ra weş îstifade keno?

Hîrmîna kî zereyê jûmînî der ê. Edebîyatê ma -zê Sey Qajî mesela- girs o. Sey Qajî kilamî nusnê. Waxtê xo de halê îqtîsadî senî bîyo, îtîqadê rayî senî bîyo, sosyolojîyê ê waxtî senî bîyo her çî zereyê kilamû der o. Edebîyatê ma eslê ci de na wo. Edebîyatê xo kî muzîkî ser o amo. Nika mesela, jonanê bînû de jû mewzû ti des qesû ser ana, gire dana. Hama jonê ma de jû persa to qasê kitab o. Jon îmge wo. Muzîk xora nînû vejeno meydan. Nê hîrmina kî wertê jû denge der ê, daîma hîsê xo jûmînî ra cênê. Jûmîn rê deyndar ê.

Muzîkî ra teber ti karêk kenî?

Ma qowmî ser o mesul îmê, teyna muzîkî nêkenîme. Nê kulturî ver çik ke destbera ma ra ena se, ma yî kenîme. Teyna muzîk cinitene peyde şo çeyê xo de rakewtene nîya leyê mi de. Sîstemî ver, kamo ke kuno destû ver, înkarîye ra eno, ez leyê ey de kî vinden. Canika ke camêrdî ra zulm vînena, leyê aye de kî vinden…

Nê wextan mitbaxa to de çi esto? Sey albumê newe mesela?

Ma album qedêna. Di-hîrê kilamî estê, ma ser o newe ra gurînîme. Ma

 va ke, hamnanî aylbum vejîme. Hama nêzon. Waxtê festîvalî de tayê beno karnavalê albumî. Muzîk zereyê endustrî der o. Vanê, qisawatê ma yî (albumî) ser o wo. Vejerê. Ti vejena mesela. Aşmê, di aşmî vêreno ra. Jû eno masa to de niseno ro, vano, karo newe esto, çîn o? Yaw Heqî ra biterse. Di aşmî ravêr vejîya. Yanî esas qisawatê ey ser o çin a. No motîvasyon teyna çewres-poncas hezarî miletî ser o nêbeno. Gere fam bibo hîra. Fam ke bibo hîra, a perse kî nêbena.

Yanî ti vanî xeyrî ser albumê to payîzê vernîya ma de vejîno, tayê eşkenî qal bikerî?

Heya, payîzî vejîno. Tede di tene tirkî estê, jû-di hebî hetê Mamekîye ra hetê Mazgêrdî ra, jû kî Pêrtage ra estê. Kirdaskî (kurmancî) kî estê. Kilamê kan ê. Pêro pîya 11-12 kilamî estê. Çar teneyî mi teber ra guretî ê bînî yê min ê.

Derheqê kirmanckî de fikrê to, hîsê to senîn ê?

Janê ma ruhî ver der o. Seke îson kuno tenge. No qusurê min û to nîyo. 200-400 serrî yo to ser o tehekum gire dayo. Qesa xo kerdo qesa to. Mesela, ez şîya yatilî. Şertê yatilî zaf kes zano. Jû ke jonê ma qesê kerdêne, o bîn şîyene malimi ra vatêne “Kürtçe konuştu” (kurdkî qesê kerd). Wertê tersî de yanî çik to de maneno ke? Ma uza de oncîya kî çîyo bîn dîme. Çimê bîn ma de yakerde bî. Ma uza ra ser kerd. Ma fam kerdêne, tehdîd kam bî? Tehdîd dewlete bi xo bî. Domanê kowû ke amêne, ma nêtersêne hama dewlete ke ameyne ma tersêne. Nika jenerasyonê ma nîya vêrd ra. Ma ra ravêr 12 êlule pey de sol. Sol tabî kî estbîyena xo qîymetin a. Hama mesela, jonê ma ser o daîma kompleksê xo eştbî. Ma kî kerdêne. Ma bi xo kî vatêne “îta de jonê ma qesê mekerê teber ra mileto bîn eno.” Ma pêrune de kî o qusur esto. Ma ozeleştîrî danîme xo. Feqet omidê mi esto. Çunke înkar kerdî, înkar kerdî nika kî muzakere kenê. Kom ke biwazo her çî beno. Ma ke pêro paşt bidîme rojê rindî estê ma ver de.

Ti wazenî çi mesaj biderê wendoxanê ma yan kî goşdaranê xo?

Jon ebe qesê kerdene beno ya. Jonê ma zaf hêja wo. Sebrê xo hîra wo, seda xo wes o, ruhê xo wes o. Na rindekîye ma dinya ra kêmî mekîmê. Milet goş nanê kilamanê ma balmîş benê. Milet rindekîye fam keno. Ma gereke rindekîya xo xo ra medîme remnayene. Nêbo tilsim remeno, tilsim şikîno, ma kî mabên de manemê. Tilsim çik o zana? Mi ebe destanê xo mor pêguretêne. Nika mor ra visîno piro. 14 serrî yo ke ez îta der o. Yanî hardî ra, tabîet ra kewta dûrî. Tabîet olçî keno mabên. Jon kî nîya wo. Organîk o zana. To ke kultur ra kota dûrî o kî to ra kûno dûr. O kî remeno. Tilsim şikîyayene nîyanên o. Gereka ma tilsim meşiknîme.

Îstanbul, 15.05.2014

___________

Erdogan Emîr: 1982 de qezaya Dêrsimî Xozat de ameyo dinya. Mektebo verên û mîyanên dewa xo û Xozat de qedênayî. Lîse Dêrsîm (Mamekî) de qedênaya. Cuya profesyonele ya muzîkê xo Grup Yel û Grup Munzurî de dest pêkerd. Nika zafanê Îstanbul de ge-ge zî Dêrsim û Xarpet de ciwîyeno.

____________

*No roportaj “Newepel, Rojnameyê kulturî, Hûmare 65, Dîyarbekir, Temuze 2014, r. 4” de weşanîyayo.