Gule Mayera: "Zonê xo ra ar mekerê!"

Eleqeyê to bi muzîkî senî dest pêkerd?

Serra 1996 de NÇM (Navenda Çanda Mezopotamya) de mi dest kerd ci. Koma Rojhelat de mi ca guret. Ma album vet. 1997 ra heta 2000î, mi mabênê Koma Asmîn de ca guret û uca de kî mi tembur cinit. Tayê cayû fetelîyayîmê; Tirkîya de xeylê konserê ma kî bî. 2001 de ez şîya Ewropa. Almanya de xora mi karê muzîkî dewam kerd. Uca hem muzîkî ser o gurîyo hem kî komela kirmancû de mi dersa domanû da. Domanî uca de xeylê bî.

Çend serrî yê ke ti muzîkî ser o xebitîyena?

1996 de mi dest kerd ci. Heta na waxt zêde-senik karê muzîkî dewam ken. Çîyê rast kerî: A waxt mi wertê komû de ca guret. 2010 ra tepîya kî namê mi Gule Mayera wa. Gule Mayera, xoser o ez.

Ti kamcîn tewir muzîk virazena?

Ê mi, ma vanîmê “muzîkê etnîkî”. O çîyo ke wertê sarê ma de ca gureto, vengo ke sedawa ke wertê qomê ma de ca gureto ez ê vengî dima son. Wazeno vengê wertê qomê xo bîyarî têdust. Uca ra ke çîyê vecîya, o muzîkê min o. Nameyê ê muzîkî çik o ez nêzan hama o vengê min o. O muzîkê min o.

Bingehê muzîkê to folklorîk o yanî…

Heya, bingeyê xo xora folklorîk o. En zaf şiwarî ênê vatene. Kilamê dergî vanîme ya. Zê vatena mi zobîna bena. Mesela, ez jû ornege bidî; jû şiware esta “Hewa Merxoyî” vanê. A şiware ebe vatena mi zobîna wa. Ez aye de qesanê peyênû tayîna derg kon, ge cawo ke jûyo bîn kerdo derg ez uca de birnon. Çike gorê zerrîya mi ra ame. Yanî ez son qesa ser, qesa mi ra çi waşt, ez muzîkê xo hênî virazon.

Ti bi xo hem vana hem kî cenena. Ti kamcîn ensturumanan cenena?

Ravêr, hona ke ez Koma Rojhelat de bîyo tirkî vanê “flüt”, mi cinitêne. Hama nika mi xo vîr ra kerdo, nişkîna bicinî, cinitena xo xelê çetin a. Aye ra teber tembûr cinon. Xora vetena min û tembur têdust der ê. Zobîna “percussion” vanê, zê dawil ê, înû kî şîkin bicinî. Ravêr mi gîtar kî tayê cinito. Ez wazon çîyê vacî, enstruman cinitene senen a? Ez aye wazon kilmek vacî. Nika cinitene teyna pirodayîş; jû çî dest de, destê bînî de tel a, yan kî perde yo, ti deqa de defê dana piro o, nîyo. Yanî ez nika teyna xo ser o vacî ke ez şîkîn tembur bicinî, her çi şikîn ebe tembur bicinî, ê çîyê bînî nişkîn bicinî. Jû ke mi ra va, na lawike bicine ez ke şîkîna a lawike bicinî, o waxt ez şîkîn vacî yî enstruman cinena. Hama jû ke vano ya, ez şîkîn temburî bicinî, jû lawike muso vano ez şîkîno tembur yan nê enstumanî bicinî. Hênî nîyo. Flut, gîtar, percussion seba mi ravêr henî bî hama nika ez tembur cinûn.  

Muzîkê kirmancan ser o ti se vana? Rewşa muzîkê ma se vînena û seba averşîyayîşê ey ganî çi bibo?

 Teyna muzîk de nê, her çî de orjînalê xo çik o, a orjînalîye ra ti çiqa ke dûrî şîya ti hondê xirabîne kena. Karo ke ti ana werte, ti fikir kena ke o çîyo rind o. Eslê ci de ti xirabîne kena. Faydê to nêreseno ê çî. Çayê? Nika muzîkê kurmanckî de, kirmanckî de naye zaf vînon. En zaf kî kurmanckî de vînon. Mi gore raverberdene êna manaya xirabîkerdene. Çayê hênî von? Ensturamanê ke têy çîn ê, ê muzîk de çînê bî, binge ke xelet ame fam kerdene, o çî beno xirabin. Muzîkê sarî de jû enstruman ke têy çîne bî ti ebe nameyê dewlemend kerdene ser o, nameyê ravêrberdene ser o enstruman ana kena wertê, ebe yînû virazena gorê mi ti kena xirabe. Çunke her kes muzîkê xo çik o, zereyê ci esto, çîyo ke têy o, ebe ê ano wertê û virazeno. Ancax hênî rindek aseno. Ewropayijî çayê honde muzîkê ma rê eleqedar ê? Çunke çîyo orjînînal dîqet onceno. Weş aseno. Org anê, ma vacîme enstrumanê elektronîkî anê kene wertê. Gereke nê mebê. Muzîkê Elewî-Qizilbaşîye ra orneg bidî, mesela, temburê hîrêtel vanê (dede sazı). Eke xerca nînû to çî ard da piro ebe yî enstrumanû vat, ti a rindekîye kena xirab. Ez no mabên de îye ke muzîkê sarê ma, vanê ma “Muzîkê Modernî” virazenîme, name danê muzîkê xo, qarşîyê înû de nêvinden. Nêvan ke yî rast nêkenê. Ê mi, bingeyê mi de no çîyo ke ez von, o esto.

Xeyalê to yo tewr pîl çi yo?

Xeyalê min o en pîl roje bibo ke zonê mi bicerîyo. Ez berî cayê hende rind, biresî wextê henên ke zonê xo qesê bikerî. En xeyalê min o girs no wo. Heta ke o keso ke rastê mi êno ez wazeno mi de ebe zonê mi qesê bikero. Sarê bînî senî ke teyna zonê xo qesê kenê ez kî seba ma yî rojû xeyal kena yanî.

No mîyan de ma zanenîmê ke to par reya verêne Omer Xeyamî çarna kirmanckî. Tayê eşkena hîkayeya na xebata xo ra qal bikerî?

Ravêr ez wazon vajî ke qey mi Xeyam tercume kerd? Çayê o bîn ya kî ê bînî nê, Xeyam? Tayê çî vajî. Nika rubaîyê ke Xeyamî nusnê, pêrune de o çîyo ke ez xo vînen, yî estê. Meseleyê ke, qeseyê ke, wastenê ke yî ardê zon, say ke wastenê min ê, say ke fikrê min ê. Hende mi ra nêjdî yê ke mi xo tede dî. Yanî ez şîkîna vajî mi rubaîyanê Xeyamî de xo dî. Mesela, o vano ke “mordem gere ke waxto ke têy o, waxto ke solix cêno, werte der o, yî waxtî rê wayîr bivecîyo. Meşte, sodir, vizêr, ravêrî mordemîye rê qet faydê xo çîn a, kara xo çîn a. Deqaya ke ti werte der a, aye rê wayîr bivecîye ke canê to, bîyayena to çîyê rê bibo. Zobîna Xeyam vano se? Heskerdene ser o zaf çî vano, waştî ser o zaf çî vano. Tayê çîyê ke ê nusnayê, xelê kes xelet fam keno. Say ke karê simitene ser o, serxoşîne ser o nusno. Ya kî teyna vato bisime, qaytê dewranê xo bike. Say ke o teyna qalê dewranê xo kerdene ra qalî kerdo. Hama hênî nîyo. Xeyam zanayox o. Tarîx de cawo henên gureto ke teyna saîrenî, teyna rubaîyat nênusno. Teyna edebîyatî ser o kar nêkerdo. Hem zanayox o, hem astronomî ser o, hem matematîkî ser o xelê çîyûn ser o gurîyo. Nê çîyê ke nika çimanê ma ver der ê, kam zano belka ma ravêr de ê dîyê. Yanî kilmekî vajî, Xeyam hem kî jû zanayox o. Xora jû zanayox ra kî qeseyê nîya rindekî vecînê. Ez kî kuto înû dima.

Gorê to zehmetîya karê açarnayîşî çi yê? Na mana da to kamcîn tewir problemî vîyarnayî?

Mi zaf waştêne ke kaşkena mi fariskî bizanetêne. Qeseyê ke mi zonê maya xo de dîyê, nusnê, kaskena mi dîrekt fariskî ra biçarnêne kirmanckî. Çi heyf ke ez fariskî nêzon. Aye ra mi tirkî ra çarna. Xeyam de açarnayîşo tewr ravêrî -tirkî de- Selahaddin Eyuboğluyî kerdo. Mi açarnayîşê bînû kî zaf dî, înû ser gurîya û înan ra îstîfade kerd. Feqet gorê serkerdena mi, en rind yê Eyubloğluyî bî. Yan kî mi ey ra nejdî xo rê kes nêdî. Aye ra mi Selehaddin Eyuboğluyî ra zaf çarna.

Çetinîya açarnayîşî çik bî? Roj bi roje mi fikr kerd. Jû qesewo ke ey vato, zonê ma de kamcî qese wa? A nîyama mi vîr. Çayê? Zonê ma ne pêroyî êno qesê kerdene, ne kî musnayîşê yî esto. Hem kî dormê mi de ne kes esto ke ez qesê bikerî. O waxt ez Almanya de bîyo. Nika îta der a, Tirkîya de. Waxto ke mi Xeyam çarnêne ez Almanya de bîyo. Qet kes çînê bî, aye ra qesê dima şîyêne, qesê dima fetelîyayêne. Hama mi dî!

To rind kerdo. Dest û payê to weş bê. Pekî ti nê wextan se kena? Nika verê to de çi esto yan kî çi estê?

Ez hurmîna karanê xo ken; hem muzîk hem nusnayîş, wazon têdust de berî. Jû êyê bînî mevîyaro. Nika karêdê min ê albumî esto, wazon yî ser o bigurîye. Xora muzîko ke ez nika virazen, ez xoser virazen. Qese û qaydeyan ez bi xo virazon. Lawikê ke ravêr û kan ê, înû kî van hama nika albumo ke wazon bivecî pêro ê mi benê. Uca ra ke berî nusnayîş ser o kî nika jû dosyaya kitabê mi hazir a. Şîîrê min ê. Çîyode bîn, o ke mi qedêno kî esto. Jû sanika Samed Behrengî esta, seba domanû, “Maseyo Sîyawo Qijkek” mi a çarna zonê ma. Rojanê vernîya ma planê mi nînû ser esto.

Ti rewşa kirmanckî senî vînena? Ti eşkena vizêr û ewroyê ziwanê ma muqayese bikerî?

Goreyê verî, nika halo ke ma teder îme, rind o. Çayê rind o? En ravêr ma ferq kerd ke, eke ma qesê mekerîmê, ma wayîr mevejîmê, zonê ma mireno. Qet nêbo ma nika hêşar bîmê, ma hayigê xo bîmê. Ma dî ke jonê ma werteyê terteleyî der o, ma dest ra sono. Uca de rindîye esta feqet hem rindîye hem xirabîye tedust ê. Gorê verî nika milet qesê nêkeno. Ravêr qesekerdene zêde bî. Heşarbîyene, hayîgbîyene esta feqet qesekerdene çîn a.

Tam zî tîya de ez wazena bipersa seba apeymendiş û averşîyayîşê kirmanckî çîyo tewr muhîm yan zî heyatî çi yo?

En heyatî, en muhîm o çîyo ke mordem zonê xo ra ar mekero. Ez Tv-10 de program virazon. Nameyê programê mi “Semig” o. Her sêseme saete 20:00 de meymanû, yî ke jû çî ser gurînê, karê xo estê înû an, weşîye ser o qesê kon. Jûyî rê telefon kon, programî ra ver; êna nîna, çîyê esto yan çîn o. Van “Ma bi xêr” ez jonê ma qesê kon. O ke ez têy qesê ken, meşte beno meymanê mi, program de jonê ma qisey keno, mi rê telefon de vano: “Kusura bakma şu an otobüsteyim, konuşamıyorum. (Qusûrê mi ra qayt meke, ez ha wo otobus der a, nêşkîna qesê bikerî.)

Ez hênî vana ke, o keso ke êno mi rê beno meyman, derdê xo esto; no zon meyero xo vîr ra kerdene. Hama eke program de esto, teber de, xerca program ke çînê bo, o mero. Çunke proplemê ey o henên çîn o. Yanî çîyo en muhîm gere kes zonê xo ra ar mekero. Her ca de ebe zonê xo qesê bikero. Jû kî, pîya kêmîya ke kesê qarşîyê xo de vîneno, wa verê cû racero xo de bivîno. Ge-ge program de mi rê telefon de vanê “Ti nişkîna zonê ma qesê bikerê yaw!” Peynîye de “yaw” kî esto. Ez kî van, no ca cayê mi nîyo, tapuya mi nîya. O keso ke mi ra rind qesê keno, wazeno mi ra dahîna rind bikero, ravêr bero, hurmetê mi ci rê esto. Wa bero. Hama wa bizano ke o ke ame îta seke ez îta vindena wa hênî vindero. Teber de kî jonê xo qesê bikero…

Hama tabî heto bîn ra omid kî zerrîya mi de jîl dano. Nê pêro bîyayîşan ra teber cencê nikayinî ez vînen ke zaf eleqedarîya xo esta, hetê qesêkerdene ra eleqa musnenê. Qet mebo vanê ke “Sucê ma nîyo. Ma û pîyê ma, ma de qesê nêkerd.” Nika wanênê, qursan pers kenê û qursan fetelînê. Yanî reaksîyonê rindî estê.

Goreyê to bes o?

Ne, bes nîyo. Mi gore hata ke zonê ma zonê perwerdeyî mebo, jû neslê ma yo newe ke mektebo verên ra heta lîse-unîversîte zonê ma de perwerde mevîno, kokimîya xo de domananê xo de kirmanckî qesê mekero zonê ma nêxelesîno ra. Hata ê waxtan problemê zonê ma nêqedînê.

Çîyo ke ti wazena îlawe bikerî, ma înan bigoşdarîme.

Karê muzîkî, karê nusnayîşî, weşîye de cayê rindî de vindetiş qet ferq nêkeno, peynîye de însanode rind bîyayene (destê xo bena qelbê xo ser ) îta ra vêreno ra ke her kes teyna wayîrê xo, wayîrê qesa xo vecîyo. Her kes teyna qaytê zerrîya xo bikero. Qet qal û qîrê jû kesê bînî mekero. Sarê ma de çîyê nîyanênî zaf ê. Her kes çik ke destbera ci ra ame wa ê bikero. Zobîna jû ke çîyê kerd, jû kar dî, ê ser o gurîya virnîya ey de mevindero. Teyna vatena mi na wa.

Ez to rê zaf sipas kena Gula delale.

Wes û war be.*

Îstanbul, 16.05.2014

____________

*No roportaj “Newepel, Rojnameyê kulturî, Hûmare 68, Dîyarbekir, Teşrîna Verêne 2014, r. 4” de weşanîyayo.