KORONAYA BÊBEXTE

Serre 1966, aşman ra teşrîno verîn. Dat Huseynî yaban de pê bergîrî cite kerdêne. Semedo ke erdê înan zaf bî û Dat Huseyn bi xebata kesî qayil nêbiyêne, heme xebata yabanî ey bi xwu kerdêne. Ey zî nêzanayne ke çend rojî bî yaban de pê bergîrî cite kerdêne. Roj amebi teştare, xwura o zî zaf betilîyabi, eno sebeb ra bergîrê xwu berd versîya yew dare de best, hamûd û hacetê ey pira vetî, girewtî erd de ronayî. Tewreyê ey de zî simer û cew kerdbî têmiyan, tewre da ey sere. Êdî o zî şi binê yew dara valêre de ronişt. Pira ver werdê xwu amade kerdbi, heqîbeyê xwu ra girewt vet, hêdî-hêdî werdê teştareyî werdêne. Werdê ey de rûn û toraq, di hebî firingî ew tayê nan bî. Hema newe dest bi werdî kerdbi ke ewnîya dûrî ra yew gede bi vazdayiş hetê ey ra yeno. Dat Huseynî bi meraq bala xwu da enê gedeyî ser. Gede ame verê ey ke lacê cîranê înan Mehmed bi. Mehmedî hende pihêt vazdabi tengnefes ra helkehelka ey bî. Dat Huseynî pers kerd va “Se bi, se biyo?” Mehmedî va “Dato, dato mîzgîna mi bide, to rê yew gede biyo!” Dat Huseyn keyfan ver peşmirîya, lew na Mehmedî ra û va “Temam. Ma şirê keye, ez yew dîk dana to.” Mehmed enê vateyê Dat Huseynî ra zaf keyfweş bi. Dat Huseynî lezûbez bergîrê xwu cil kerd, o û Mehmed weniştî bide û verê xwu da hetê dewe.

Gede newe amebi dinya, verara maya xwu de bi. Seba ke hema xerîbê ena dinya bi, bermayne, nêvindertêne. Dat Huseyn ame keye, mizgîna Mehmedî da û şi oda. Verî, halê cenîya xwu Eyşe pers kerd, dima ame verê gedeyî de vindert. Bi heycan dergûşa gedeyî girewte verara xwu û ewnîya rîyê ey ra. Yew gedeyo zaf rindek bi. Rîye ey biney gilor, porê ey duz, çimê ey rengê qehweyî de, birûyê ey zî gur bî. Kişta raşte de beyntarê alişke û vina ey de yew şanike estbî. Qama ey ne derg ne zî kilm bî.

Mabeyn ra di-hîrê rojî vîyartî. Dat Huseynî fekê xwu berd verê goşanê gedeyî, ezan veng da. Dima semedo ke name piranê, cînîya xwu dir mişawire kerd. O û cînîya xwu hîrê-çar nameyan ser o fikirîyayî, peynî de yew nameyî ser o qerar da: Evdilezîz. Heta nika eno name dewa înan de çinê bi. Wexto ke yewî pers bikerdêne bivatêne to çira eno name pira nawo, o peşmirîyayne û vatêne zerencê koyê Evdilezîzî zaf meşhûr ê. Eno gede zî semedo ke zaf rindek o û mi rê sey zerencî yo, coka mi nameyê ey Evdilezîz panawo.

Evdilezîz vera-vera bi pîl, dindanê ey vecîyayî. Maye veng da cîranan û merdimanê xwu. Kulturê înan de gedeyî newe dindan bivetêne, danûyî û nehayî girênayne û kerdêne sere ro. Bawerîya înan gore, gedeyo ke danûyî û nehayî bibiyêne sere ro, dindanê ci zixim biyêne. Gedeyî ver de yew defter, meqes, şane û eyna, yew kitabê dînî ronayî. Eke gedeyî defter bigirewtêne vatêne badêne beno waharî îlmî, eke meqes bigirewtêne vatêne beno terzî, şane û eyna bigirewtêne vatêne beno berber, kitabê dînî bigirewtêne vatêne rayîre dînî de şino. Maya Evdilezîzî Eyşe zî bi eno qeyde kerd. Danûyî û nehayî girênayî û kewçike da yew cînî. Cîneke zi pê kewçike danûyî û nehayî kerdî sereyê Evdilezîzî ro. Verê Evdilezîzî de defter, meqes, şane û eyna, kitabê dînî ronaye bî. Evdilezîzî tewr verî xwu hetê defterî ser da. Dima zî destê xwu hetê kitabê dînî ser derg kerd.

Evdilezîz bibi heşt serre. A serre dewe de mekteb abibi, o zî tenya mektebo verîn bi. Pîyê Evdilezîzî destê ey girewt berd mekteb de qeyd kerd. Ey rê yew defter û yew zî qeleme girewtbî. Êdî o zî yew wendekar bi. Evdilezîz hela sibayî şiyêne mekteb, hela şanî zî şiyêne dewarî ver. O û lacê datê xwu Salim piya şiyêne dewarî ver. Evdilezîz û Salim tim têhet bî. Yewbînan ra zaf hes kerdêne. Piya werd werdêne, piya kay kerdêne, heta şan de ameyne keye piya rakewtêne. Rojêk reyna hê dewarê ver de. Verê yew hênî de kay kerdêne. Kerreyê rengînî girewtbî xwu dest eştêne zereyê awe. Senî ke kerrayê rengînî eştêne miyanê awe, kerra şiyêne ginayne yewbînan ro, her di piya keyfan ra huyayne. Hema eno qeyde kay kerdêne, nişka ra erd şi û ame. Erd hende pihêt leqabi, koyan ra zinarî gindirîyayne ameyne war. Êvdilêzîz û Salimî ewnîya yewbînan ra û bi qijî bermayî. Bi ters yewbînan ra pers kerd vat se beno, eno çina yo. Seba ke her di piya hema qij bî, fam nêkerdêne ke eno erdlerz o.

Eno erdlerz serra 1975 de bibi û merkezê ey Licê bi. Di hinzarî hîrê sey û heştay û panc însanê ma merdbî, heşt hinzar û sew çawres û new hebî keyeyî zi xerepiyaybî. Xwura şarê ma kurdan erdlerz ra ver zî feqîrtî de bî, eno erdlerz ra dima hîna zaf feqîr kewtbi. Baş bi ke dewa Êvdilezîz û Salim înan de kes nêmerdbi, labelê keyê her diyan zi xerepiyabi. Eno sebeb ra babê înan xwu rê çadire akerdbî û tede mendêne.

Dat Huseynî semedo ki debara xwu bikerê a serre baxçeyê xwu de firingî, îsot û balîcanî ronaybî. Wexto ke firîngî, îsot û balîcanî vecîyayne bara werê xwu girewtêne, êyê ke zêde mendêne berdêne sewbîna dewan de rotêne. Semedo ke pîyê xwu rê ardim bikero karê rotişî Evdilezîzî kerdêne. Ey û dezayê xwu Salim serê sibayî rew wuriştêne, barê firingîyan bergêre xwu wenayne û berdêne înan ra cêr dewa Çeman, dewa Heydan, dewa Goman, dewe Xalitan de rotêne. Enê heme dewî zi kurmancî bî.

Rojêk reyna hê yew dewe de rotiş kenê. Labelê a roje kes nêame înan ra firingî nêgirewtî. Evdilezîz û Salim eno hal ra zaf xemgîn bibî. Vatêne ma eno bar ra senî xwu bixelisnê. Salimî va “Yew fikrê mi esto.” Va “Bêre, ma miyanê dewe de veng bidê, nêke hayîya kesî ma ra nêbena!” Evdilezîzî va “Temam, wa kam veng bindo?” Salimî va “Verî ti veng bide, dima ez veng dana.” Evdilezîzî va “Temam.” Hayîya înan bide çinê bî, yew cîneke zi ê temaşe kerdêne. Evdilezîzî veng da, va “Werin firingîyên delal, werin firingîyên delal!” Dore ameye Salimî. Salimî zî sey Evdilezîzî veng da, va “Werin firingîyên delal, werin firingîyên delal!” Cîneka ke ê temaşe kerdêne, huyaye va “Eyê ke vernî de veng da, vengê ey hîna weş o. Bêrê ez şima rê firingîyanê şima biroşî. Ez zana, nêke şima hetanî şan nêeşkenê biroşê.” Û veng da heme dewijan, barê firingîyanê înan rotî. Evdilezîz û Salim bi keyfweşî ageyrayî şî dewa xwu.

Evdilezîzî mektebo verîn qedêna. Roja ke ê mekteb ra mezûn biyî malimê înan ame keyê Dat Huseynî, va “Dato, biyî çend serrî ez derse dana, maşela Evdilezîz dersan de zaf jîyatî yo. Ez bawer kena eke şima perwerdeyê ey ser o vinderê, ey ra yew çî vecîyeno.” Dat Huseynî pers kerd va “Ti vanê ma senî bikerê xocam?” Malimî va “Ez vana bêrên ma semedê wendegehê miyanînî Evdilezîzî berê Diyarbekir de qeyd bikerê.” Dat Huseynî va “Xocam ez Evdilezîzî ra, enê zerencî ra dûrî senî debara xwu kena?” Û dima zi va “La eke şima semedê hewla ey vanê, çi mi dest ra yeno ez kena.”

Roja bîne Dat Huseyn û Evdilezîz weniştî yew ereba û şiyî Diyarbekir. Evdilezîzî heta o wext Diyarbekir nêdîbi. Qelebalixî, erebayî, beden, sûke zaf bala ey antî. Heta ke şiyî resayî cayê xwu Evdilezîzî zereyê ereba de, kişta camî de şaristan temaşe kerdêne. Ameyê semtê Şehîtlikî de verê yew pansîyonî de peya biyî. Dat Huseynî destê Evdilezîzî girewt berd pansîyon û wendegeh de qeyd kerd. Qeydkerdiş ra dima Dat Huseynî reyna destê ey girewt û Diyarbekir ra geyrayî. Cayê erebaya dewa înan, cayê mektebî ey, cayê pansîyonî, keyê merdimê înan.. heme cayî nawitî bi ey.

 Edî wextê yewbînan ra cêrabiyayişî amebi. Dat Huseynî lacê xwu Evdilezîz bi zerrîya safe verar kerd, lew pana û va “Lacê mi, ez ha şina. Miqateyê xwu be. Hevalanê xiraban ra xwu dûrî bigêre. Malimanê xwu rê hurmet bikere. Dersanê xwu baş goştarî bikere. Temam lacê mi?” Evdilezîzî va “Temam bawo. Mi ra bawer bike, ez to nêdana şerme ro. Semedê wendişî çi mi dest ra bêro, ez kena.”

Raşta zî destê Evdilezîzî ra çi ame kerd. Eno sebeb ra zaf serkewte bi. Lîseya Îmam Xetîbî ya Diyarbekirî ra mezûn bi. Dima Lîseya Meslekî ya Sihetî wende. Serra 1988 de Midûrîyetê Sihetî yê Diyarbekirî de dest bi teknîsyenîya sihetê dorûverî kerd. Meeaşê xwu yo verîn ra Salimî rê citeyê sewlî girewtî. Serra 1990 de zevecîya. Eno zevac ra çar hebî lacî, yew zî keyna ameyî dinya. 1995 de qismê lîsansê verîn yê teknîkerîya sihetî ra mezûn bi. Beyntarê 2003 û 2012 de Diyarbekir de Nêweşxaneyê Perwerde û Cigêrayişî de sey hetkarê midûrî xebitiya. Evdilezîz serra 2012 de Midûrîyetê Sihetê Şarî yê Diyarbekirî de sey midûrê Karanê Îdarî û Malî dest bi wezîfe kerd. Kadroyê îdareyî yê komelan û dezgeyanê sivîlî yê ciya-ciyayan de ca girewt. Serra 2007 ra nat, wezîfeyê serektîya şûbeyê Sağlık-Senê Diyarbekirî û temsîlkarîya Memûr-Senî ya bajarî kerde. Evdilezîz eynî wext de endamtîya Lijneya Teftîşî ya Sağlık-Senî kerde û hetê Merkezê Pêroyî yê Sağlık-Senî ra Lijneya Pêroyî ya Verwext de ke rojanê 25-26 tebax 2012 de biye de sey hetkarê serekê pêroyî (perwerde û karanê sosyalî ra mesûl) weçînîya. Evdilezîz Lijneya Pêroyî ya Asayî ke rojanê 10-11 çele 2015 de biye de newe ra sey hetkarê serekê pêroyî (perwerde û karanê sosyalî ra mesûl) weçîniya.

 Evdilezîz her çiqas wezîfeyê zaf berzan de şixulîyabi zî çi rey quretî, kesî rê bihurmetî û karê xwu de heramtî nêkerde. Heta ke ey dest ra ameyne şarê xwu rê ardim kerdêne. Yewî rê hewle bikerdêne çi rey nêdayne rîyê ey ro. Yew merdimo zaf helîm bi. Çi rey qelbê kesî nêşikitêne. Eno sebeb ra heskedeyê ey zafî bî. Miyanê hevalanê ey de leqebê ey Kek Ezîz bi.

Serre 2019, aşman ra kanûn. Yew telaşe, yew tersî dinya girewt û pişt. Çîn de yew nêweşî vecîya; yew nêweşîya xirabe, yew nêweşîya bêbexte. Nameyê ena nêweşî “korona” bî. Heta nika zaf nêweşî bibî belayê sereyê dinya labelê yew zî qasê ena korona hende leze însanan de jan nêkerdbî. Kesî nêzanayne ke ena nêweşî xwuvero vecîyaya yan bi destê însanan vecîyaya. Tenya yew çî zaniyayne, o zî ena nêweşî ra bi mîlyonan însanî merdî. Ena nêweşî tewr zaf zî extîyaran û êyê ke yew nêweşîya înan estbî ser o tesîrê xwu nawitêne.

Evdilezîz semede karê xwu tim Anqara de mendêne. Gedeyê ey zî Diyarbekir de bî. Semedo ke karê ey sixlet bi, zaf rey bi aşman nêeşkeyne bêro Diyarbekir, gedanê xwu bivîno.

Rojêk, serê sibayî wurişt sêpareyê xwu kerd. Dima xwu têbest şi karê xwu. Cayê karê ey de heme hevalê ey doktor bî. Uca o û çend hebî hevalê ey rewşa korona ser o qisey kerdêne. Nişka ra qiseykerdişê înan birîya. Tenya vengê televîzyonî ameyne. Xeberanê ke kanalê televîzyonî dayne gore rewşe zaf rind nêasayne. A roje tenya Tirkîya de bi reqemê resmî panc hinzarî însanî nêweş kewtbî. Di sey û pancas ra zêdeyêr însanî zî merdbî. Reyna bi reqemê resmî, di mîlyon û di sey û pancas û panc hinzarî û new sey û hewtay û çar kesî merdbî. Evdilezîzî hevalanê xwu ra bi xemgînî vatêne “Homa kesî pê ena nêweşî nêmirêno. Ne başebaş definkerdişê înan esto ne zi şînê înan roniyeno.”

Beyntar ra di-hîrê aşmî vîyartbî. Evdilezîzî rewna ra gedeyê xwu nêdîbî. Zaf bêrîya înan kerdbî. Tewr zaf zî bêrîya gedeyê ey ke hema yew serre bi, bêrîya Mamoşî kerdbî. Mamoşî ra zaf hes kerdêne. Senî ke Dat Huseynî ey ra zaf hes kerdêne, ey zî o qeyde Mamoşî ra hes kerdêne. Mamoş amebi vîrê ey. A game zerrîya ey helîyaye. Eno sebeb ra lacê xwu Erkanî rê telefon kerd û va “Lacê mi şan de pê teyare bêre Anqara, serê sibayî mi pê ereba bibere Diyarbekir. Mi zaf bêrîya Mamoşê xwu kerda.” Erkanî va “Temam bawo, ez şan de yena.”

Erkan a şewe şi Anqara. Serê sibayî o û pîyê xwu weniştî ereba, ver bi Diyarbekir kewtî rayir. Ameyî nîmeyê rayirî, telefonê Evdilezîzî da piro. Evdilezîz telefonê xwu akerd ke cînîya ey a. Cîneke va “Halê mi çinîk o. Ez ha şina nêweşxane.” Beyntar ra panc saetî vîyartî, Evdilezîz û lacê xwu Erkan resayî keye. Senî ke Mamoşî pîyê xwu dî keyfan ra seke heme dinya bibo yê ey. Evdilezîz û Mamoşî yewbînan verar kerd, a game de nêweşxane ra telefon ame. Xebera xirabe emeye. Testê korona cînîya ey pozîtîf vecîyabi. Ena xebere ra dima serê zerrîya ey ra keyfweşî perra, xemgînî yameye ronişte. Keye de karantîna dest pê kerd. Her kesî maske da verê fekê xwu. Semedo ke yew nêweşîya kronîke ya Evdilezîzî estbî, ey di hebî maskeyî dayî verê fekê xwu. Xwura gama ke ena nêweşî newe vecîyaybî merdiman û hevalanê ey vatbi “Nêweşîya to esta, xwu mihefeze bikere.” Ey zî heta ke dest ra ame xwu mihefeze kerd. Baş o ke beyntarê hîrê-çar rojan ra dima cînîya ey bibî weş.

Wext 11.12.2020, rojan ra îne. Evdilezîz cila xwu ra wurişt şi dest û rîyê xwu şitî. Cînîya ey înan rê sêpare amede kerd. Ame sifre de ronişt, hêdî-hêdî werd werdêne. Labelê seke madeyê ey çinê bi. Eno sebeb ra werdişê werdî birna. Tenya werd da Mamoşî. Bineyke şi, seke adirê ey wurişt. Beno ke nîşanê korona xwu dayne teber labelê reyna zî xirab nêfikirîya. Bala xwu daybî werê Mamoşî ser. Ena rey seke miyaneyê ey bidejo. Seke nefesê ey zî nîyo. Lacê eyo tewr pîl Enes ewnîya ke rewşa ey weş nêasena, girewt o berd nêweşxaneyê Selehadînê Eyubî. Nêweşxane de testê ey girewt. Peynî de testê ey pozîtîf vecîya. Semedo ke nêweşxaneyê Selehadînê Eyubî hetê teknîkî ra zaf kêmî bi, doktoran o sewqê nêweşxaneyê perwerdeyî û cigêrayişî kerd. Labelê uca de zî qet havilê nêbî. Çimkî dermanê ena nêweşî çinê bi. Her ke rojî vîyartêne, her ke saet û deqayî vîyartêne girewtişê nefesî zî hîna kêmiyayne. Eke doktoran midaxele bikerdêne tayê ameyne xwu. Labele roja bîne netîceyê tehlîlanê ey reyna xirab vecîyayne. Roja ke yew linge aver biameyne, roja bîne di lingî tepîya şiyêne. Eno halê ey di hefteyî dewam kerd. Di hefteyî ra dima, nêweşxane de înan o girewt miqatbiyayişo taybet. Doktaran uca de pê îlacan zaf midaxele kerd. La nê, qet averşiyayiş çinê bi. Eno sebeb ra, înan o girewt qismê entubeyî. Entube, merheleyo peyîn o. Îlacê tewr giranî eno merhele de diyenê nêweşan. Zaf tay kesî eno merhele ra gane vecîyayî. La nê, nêbi. Evdilezîz qet aver nêşi. Peynî de, bi yew hêvî o berd Anqara. Anqara Nêweşxaneyê Şaristanî.

Gelo hayîya Dat Huseynî lacê ey ra estbî yan nê? Rojêk ez şiya keyeyê înan. Dat Huseyn êdî extîyar o. Emrê ey neway û panc serrî yê. Miyaneyê ey ronîyayo. Rîyê ey çelmisîyayo. Çimê ey bibî qicek. Xêzê xorinî binê çimanê ey der rêz bibî. Ez şiya verê ey de ronişta. Seba ke mi newe dest bi nuştişê Kirdî kerdbi ez qayil biya heme extîyaranê dewe dir xeberî bidî. Çimkî mi bala xwu daybî ser, eno ziwan tenya extîyaranê ma de raşt yeno xeberdayiş. O zî zaf qayîl bi ke yewî rê behsê zemanê xwu yê verî bikero. Dat Huseynî mi rê behsê zilmê mîreyan, behsê eskerîya xwu, behsê xebata xwu û behsê geyrayişe welatê corî kerdêne. Dat Huseyn ciwanîya xwu de pê bergîrî sey yew geyrayoxî heme welatê Serhedî ra gayrabi. Dewe bi dewe, şaristan bi şaristan behs kerdêne. Mi dî vindert. Ewnîya mi ra û va “Ti zanê, vanê Evdilezîz tayê nêweş o, ti vanê raşt a yan nê?” Mi va “Meraq meke, çiyêko xirab çinîk o.” Dewam kerd va “Homa derheqê ey de çi xeyr a, wa aye bikero.”

Eno xeberdayişê ma dima beyntar ra des rojî vîyartbî ke Çîn de aşîya nêweşîya korona ameya viraştiş. Tirkîya zî ena aşî girewte. Aşî tewr verî da extîyaranê ke emrê înan neway serrî ra vîyarto. Dima eno qeyde dor bi dore ameyî war. Dat Huseyn dora tewr verîne de aşî bi. Labelê aşî ra dima yew çiyo zaf balkêş bi: Dat Huseyn nêweş kewt. Belê, Dat Huseyn bi nêweşîya korona kewt. Eno sebeb ra o hewaleyê Diyarbekirî kerd. Kesî nêzaynê gelo Dat Huseyn ena aşî ra nêweş kewto, yan sewbîna yew nêweşî kewto. Mabeyn ra çar rojî vîyartî ke xebere ameye, va “Nêweşxane de Dat Huseyn gêriyayo miqatbiyayişê taybetî.” Eno merhele hende lez aver şiyêne ke însanî xwu seke miyanê xeyalan de, seke xwu miyanê hewnan de dîyêne. Çiyo xirab,  destê kesî ra çiyêk nêameyne.

Wext 19.02.2021, rojan ra ancî îne bi. Ez mekteb de biya. Yew telefon mi rê ame. Yew telefono bêbext. Eyê ke mi rê telefon kerd, xebera mergî da mi. Xebera mergê lacê datê mi Evdilezîzî. A game, aqile mi cemediya, sîneyê mi qefeliya. Hîsanê mi ez girewta berda sewbîna alem. Yew alemo vurîyaye. Uca de rîyê Evdilezîzî sey yew şerîtê fîlmî verê çimê mi ra vîyart. O peşmîryayişe ey, o qiseykerdişo nêrmek, o helîmîya ey. A game zerrîya mi zaf zîz biye. Yew dejo xorin dekewte zerrîya mi. Labelê yew kişte ra zî dinyaya miweqete xwu rastkên nawitbi mi. Mi fam kerd ke ena dinya de tenya yew çî rastkên o; o zî merg o. Rastîya mergî ra teber ena dinya de her çî mehkûmê çinêbiyayişî yo. Ena dinya de tenya merg qezenc keno. Tenya merg însanan keno seypê.

Seba ke ceneza bigêrê ma meydanê teyeran yê Diyarbekirî de kom biyî. O mabeyn de asmîn ra yew vewre varayne. Bi peleyanê girdan ameyne war. Wina hêdî-hêdî, wina xemgîn. To vatêne qey dejê ma bare kena. Bêvengîye dorûverê ma girewtbi. A game her kes bêvengbiyayişê dinya fikirîyayne, yan zî lingêna ameyişê nêzdî yê mergî. Çimkî heta ke yew nêmiro însan qet mergî nêano xwu vîr. Ena bêvengî yew veng xirapna. Yew qîrî, yew bermayiş… Belê xebere ameye ke Dat Huseynî zî merdo. Hela-hela, pî û lac, eynî nêweşî ra, eynî roje de çawa mirenê? Dewe de heta nika eno qeyde yew merg nêbiyo. Heta dinya de, bi eno hawa yew merg nêeşnawîyayo. Eno semed ra eno merg her kesî rê ecêb ame. Eynî wesayîtê cenaza de, înan verê xwu da dewe. Wexto ke wesayîtê cenaza ame resa dewe, bi hinzaran însanî gorîstan de erzîyaybî pêser.