“Mergê Ciwanan Helal Nîyo”

-Vengî to bas o, ti kilamanî xo sey opera wanenî. No yew tercîh o? Yan zî semedo ke vengî to wina yo, ti wina wanenî?

Mehmed Akbaş: Deyirbazîya opera yew branşo xususî yo. Mi mekteb de stîlê vengê rojawonî (belcanto) wendo. No semed ra tesîrê opera vatişdê mi ser o esto. Ez muzîkê xwu de teknîkê belcantoyî xwu dest de tadano ki ino zî zengînî dano muzîkê mi. Ino tercîhê min o. Karakterê vengê mi zî inaye ser şono.

-Ti kilamûnê xo sinî vîcnenî, ti bi xo beste zî virazenî û tekst nusenî?

Mehmed Akbaş: Albumê mi “P!A” de newês deyîran ra des hebî mi beste kerdî. Vateyê heşt deyîro mi bi xwu niştê. Inê pêru zazakî yê. Be xêrbey inênû mi şîîrê Furoxê Feruxzad û Fuzûlî zî beste kerdî. Vateyê deyîra “Dildar”î ke Kawa Nemirî nişta, muzîkê aye zî yê Dr. Ahmed Kayayî yo. Deyîra “Xêr Ama” mi Resûl Sarigülî (Ozan Welî) ra girewta. Vateyê deyîra “Şadî” ki muzîkê xwu fariskî yo, ombazê mino delalî Celîl Kayayî nişta.

Her deyîra mi heyatê mi ra yew dewr ana çiman ver. Deyîrê ki mi kerdê albumê xwu, tercumanê zerrîya min ê. Ez xwu tede veyneno. Ez deyîronê xwu de hîkayeyanê huzn, eşq, nasname, hesrete û xwu ra cêrveynanîş îfade keno.

-Ti kilamanî folklorîkan sey otantîk vanî, yan ti melodîya înan, tarzî înan bedilnenî? Hawayo ke mi teqîb kerd, ti tayê kilaman sey otantîk niwanenî, ti hem kilamanî gelêrîyan, hem zî klamî ke hozananî bînan wendî, ti sey tarzê xo wanênî? Ti no derheq de wazênî se vajî?

Mehmed Akbaş: Eger yew muzîsyen yew deyîra verêni waneno, hetê zonî ra gereka şîweyê a mintiqa raşt, bêqusur vaco. Muzîkê zazakî de mi gore na yew meselaya muhîm a. Çend mi dest ra yeno ez dîqet keno.

Yew het ra ez yew deyîrbaz o, ez ki deyîro vano ez wazeno ke rengê xwu bida na deyîre, stîlê xwu de veco meydan. Eger ez deyîronê verêno û deyîronê muzîsyenonê bîno newe ra vano, gerek ez karakterê xwu bido aye û xwu rê mal biko. Ez qayîl nîyo yew deyîra verêne sey versîyonê verênî vaco, yon zî tekrar biko, mi gore luzum nêkeno ez newe ra vaco.

-Mi to ra kilama Xetî Aşikûn “Aşm vecîyena aşma zerdi” goşdarî kerde. Mi na kilame Adena de keyê Xetîbî de ey ra goşdarî kerdbî û qeyd kerdbî. La ti sey Xetî nivanî, hem tayê qalî cîya yî, hem zî usulî vatişî. Ti sey opera wanenî. Gelo ti wexto ke yew kilama gelêrî genî, ti yew versîyon genî aye wanenî, yan zî çend versîyonan danî têver û înan ra yew sentez virzenî? Ti xo ra çîyê kenî mîyan?

Mehmed Akbaş: Deyîra “Leyla” heyatê mi de yew cayo muhîm gêna. “Leyla” yew deyîra verên a ke ezo ke doman bîyo, mi dapîra xwu ra goştarita. Vengê dapîra mi ra goşanê mi de menda. Na deyîre kulîyatê deyîranê Xarpêt, Çewlîg û Pîranî de yew deyîra zaf nomdar a. Wext ki mi ina deyîre hadire kerdi, verê hemini mi dramaturjî vet orte. Nêzdîyê vîst versîyonan ra mi yew sentez viraşt.

Vatişê îna deyîre stîlê opera de nîyo. La rengê stîlê “belcanto”yî (Şan tekniği) tede esto. Mi waşt ke ez stîlê xwu ra soundêkê modernî de aranje biko. 

-Kilamî otantîkî kirdkî, benî zafveng? Yanî zaf vengbîyayîşî rê minasib î?

Mehmed Akbaş: Muzîk de sînor çin o. Heger merdim biwazo şêno heme tewir muzîkî îcra biko.

-Tesîrî kam dengbêjî yan zî hozanî to ser o esto?

Mehmed Akbaş: Çi tewir muzîkê ki weşbê mi şono ez goştareno û tesîrê pêrini mi ser o esto.

-Ti kilamanî mintiqayanî bînan zî, mesela Çewlîg, Gimgim, Dêrsim, Sêwregi vanî?

Mehmed Akbaş: Hawayo ki mi va, ez xeyret keno ke heme renganê zazakî bîyaro têhet û deyîronê verênon de zî fekê mintiqayo raşteraşt orjînal vaco. La deyîrê ke ez bi xwu niseno ez wazeno ke yew zono standard de veco orte ki her kes fam biko.

-To albumî xo yo peyên “P!A” sey di albuman yew rey de vet, çira?

Mehmed Akbaş: P!A di produksîyonan ra yeno meydan. “The Istanbul Session” serra 2010 de formatê yew CD de gereka bivecîyaynî. Fîrmaya ke ma îrtîbat de bî, album zaf eksperîmental veyna û nê endîşeyanê populeran ra teqsîr kerd ke albumî bivecî. La mi zonayni ke karê mi karêko erjaye wo û çi ray qîymetê xwu ra çîyê vînî nêkeno. Ez qayîl nêbîyo ke in konseptê albumî xirab biko. Badê mi dest pêkerd albumê “The Cologne Session” hadire kerd. Albumê “The Cologne Session” formatê orient pop/rock de nîyo. “The Istanbul Session” zî formatê elektro-ambient, belcanto de yo û nêzdîyê eksperîmentalî yo.

-Cuya to ya hunerî de cayî albumî P!A çi yo? Ti xo nika senî yew merhale de vînenî?

Mehmed Akbaş: Ez înan keno ke P!A muzîkê kurdan de yew rîpelo newe akerdo. Çimkî inê albumê xwu de tarzê verênê ke estê mi tekrar nêkerdî, mi rîzîko girewt û yew soundo newe cerebna. Hewayo ke P!A yew rêza berze ra kewto lîsteyonê muzîkê dinya, ino zî muzîkalîteyê P!A nîşan dano. Yanî dinya înkey muzîkê kurdî P!A ra zî goştarena. Sayadê P!A ra muzîkê kurdon welatonî dinya de radyoyan reyra keyanê goştaroxo reseno.

Hetanî înkey, çend mi dest ra ame ez xeyalanê xwu dima şîyo û mi heyatê xwu de muzîk ra vêşêr sewbîna çî nêwaşt. Yanî muzîk her wext merkezê heyatê mi de ca girewt. Mi P!A reyra hema newe dest pêkerdo û ez înan keno ke eger îmkanê mi bibî ez şêno karanê erjîyayan veco orte.

-Nê demanî peyênan hunermedî kurdan, grûbî muzîkî kurdan zaf festîvalan de ca genî, sebebî nê alaqayî çi yo?

Mehmed Akbaş: La çi heyf ke muzîsyenê ke şênî muzîkê ma festîvalanê cîhanî de temsîl bikî zaf çin î. Wexto ke firset kiweno ma dest, ma zaf alaqa oncênî xwu ser, çimkî şar muzîkê ma zaf nêşinasneno. Muzîkê kurdo zaf bakîr mendo. Ina kêmasîya muzîsyeno tena nîya. Dinya ser o statuyê ma wo sîyasî çin o, dewletê ke ma resmîyet de mensûbî yîn î (Tirkîya, Îran, Îraq, Sûrîye) muzîkê ma rê wayîrey nêkenî, xwura îno zî yew îhtîmalo dûrî yo. Ay semed asil wezîfewo giran yê sazgeyanê kulturî yê kurdon o. Xebata min a xususî tena qîm nêkena. Eger ez paşte bigîro, ez şêno vengê kurdon serkewtişî reyra dinya biresno. Bê xêrbey mi zaf ombazê ma yê hunermendî estê ke şênî inê wezîfeyî bîyarê ca. Ma rê tena paştî û xebata dîplomatîke, lobî lazim o.

-To welat de dest bi muzîkî kerd û cuwa pey ameyî Almanya. To Almanya de senî xo rê yew ca akerd? Tîya de awantajî û dezawantajî to çi yî?

Mehmed Akbaş: Mi Almanya de xwu rê yew cawo pêt viraşt la zaf rehet nêbi. Ezo ke newe amewo înca, mi almankî nêzonaynî. Hewna zî mi muzîsyeno reyra îrtîbat rona û mi xwu rê yew grûbe arde meydan. Mi xebata xwu keda şexsî reyra ramiti. Afîşê xwu zî kuçan de mi bi xwu dêsan ra leqnayî. “Aryayê Mezopotamya” projeyê min o verên bi. Ma muzîkê fusion arde orte. Ma jazz, klasîk û formê muzîkê ma yo gelêrî ardî têhet. Konsero verên de salone feka-fek pirr bîye û ca çin bi ke şar bironişo û zaf kes teber de mend. Û inê konserî mi rê zaf berî akerdî, qewete da mi. Mi Almanya de karîyerê xwino solo performanson reyra aver berd. Awantajê ma înca de zaf î. Kurdîya ma, ma rê problemo nevêcena. Ma înca de hîna azad î. Ma heme ca de şênê konser bidî, xwu îfade bikî.

-Ti kilama xo ya “Hewno Giran” de mesajo polîtik zî danî? Ti tîya wazenî se vajî? Çira hewno giran?

Mehmed Akbaş: Ina deyîra xwu de ez rexne keno ke mergê ciwanan bîyo çîyêdo bêqîmet. Yew het ra ez dîqet onceno ke vatişê qalda biratî, ke bîya pûçe. Çimkî ma çend behsê biratî kenî zî, oncîna bira birayî kişeno. Yew wext bîyo ke heqê merdimê ke esas ê, însan înan rê hurmet nêkeno. Mergê ciwano mergo helal nîyo. Hema zaf rew o. Mergê heme kesî mi rî derd o. Ina deyîre de mesajê mi yew mesajo sîyasî nîyo, însanî yo.

-To Köln de semedê albumî xo “P!A” yew konser da, alaqa senîn bi? Alaqayê otorîteyan yan zî derûdorî dinyaya muzîkî derheqî nê albumî de senîn a?

Mehmed Akbaş: Aşma gulane de, çarçewaya festîvalê Sommer Blutî de, mi yew konser reyra albumê xwu da şinasnayîş. Konser zaf serekewte vîyert. Nor-dorê cematê World Musicî ra zî mi zaf reaksîyonê pozîtîfî girewtî. Ez wazeno ki inaye zî vajo, P!A aşma payîzê peyênî de rêzda 11. de kewto lîsteyê World Musicê Ewropa. Ino zî îşaret dano ma ki endîşeyê fîrma bêsebeb bîyî. Wir di CDyan ra deyîrê mi radyoyanê Îngilistan, Spanya, Katalonya, Polonya, Almanya, Slovakya û sewbîna welatonê Ewropa de ponc deyîrê mi yênî goştaritiş.

-Îmkanî to estî ke ti mîyanê şarî ra kilaman arîyêdî, dêranî kuhunan bîyarî werte, yan kesî ke to rê ardim bikirî, dêranî folklorîkan bidê to estê?

Mehmed Akbaş: Hetanî înkey mi xwu gore deyîrî arê kerdî. La ino yew karo profeyonel nêbi. Onasar yew kar de merdim gerek westa bo û xwu rind hadire biko. Semedê onasar yew karî rê îmkanê rindî lazim î. Eger teber ra paşt û ardim bêro, ez zaf memnûn beno.

-Nika çi xebata to esta, naye ra tepîya ti wazên se bikirî?

Mehmed Akbaş: Inê rocon de ez wazeno ke hem welat de hem zî Ewropa de yew turne reyra albumê xwu P!A bido şînasnayîş. Ez înkey în karî ser o xebetêno.

-Nê serranî peyênan de qismî muzîsyenan kilamanî şarî sey pop, rock, caz, ûsb. vanî. Ti bi pêroyî eşkenî no derheq de se vacî?

Mehmed Akbaş: Ez zaf pozîtîf veyneno. Hetê muzîkalîte ra karêko erjaye vecênê meydan. La hetê zonî ra zaf lokal manenê. Ma gerek heme renganî zazakî bîyarî têhet ke zonê ma standardîze bibo û ma yemnon ra xeberdar bî. Muzîkê zazakî rê onasar xebate lazim a.

-Ti kum hacetanê muzîkî cinenî?

Mehmed Akbaş: Ez sehne ser o enstruman nêceneno. La keye de ezo ke xebityeno pîyano xwu dest ra dano. La ez zaf profesyonel nîyo.

-Ti nika halê muzîkê kurdî sinî vînenî?

Mehmed Akbaş: Xususî imsar zaf albumê neweyî vecîyayî. Ino zaf pozîtîf o. Stîlê neweyî zî vecênî û muzîkê kurdo kategorîze beno. Hewayo ke mi va, hetanî ke statuyê ma çin bo xebata ma de zaf problemî ma vernî de vecênî.

-Têkilîya mîyanê hunermendan û poltîka de vînayê to çî yo. Sey mîsalî tayê hunermendî girêdayê yew partî yê û a partî musade nêdo, nêşinî program nêvirazenî. No derheq de vînayê to çi yo?

Mehmed Akbaş: Miletê kurd hetanî inkey zaf polîtîze bîya. Ma zî mensûbê inê miletî yê û ma zî polîtîze bîyî. Ino zî çîyêko normal o. La her kes tercîhê xwu ra mesûl o, munasebetê xwuno sîyasetî ez beylî keno. Ez zî wayîrê yew wijdanî yo. Wazen ez biwazo, wazen nêwazo ez sîyaset ra dûrî nêvindeno. Inê rocan de rojeva sîyasî heyatê ma ser o zaf tesîr keno. Remayîşê ma çin o, ma mecbur alaqadar benê. Hetanî înkey yewêk reyra problemê mi çin bî û çin ê zî. Hetanî înkey mi senatê xwu serbest îcra kerd.

Mehmed Akbaş Kam o?

Mehmed Akbaş 1974 de Pîran de ameyo dinya. Kilamvaj, klamnuştox û klamsaz o. Maya ey kilamê gelêrî vatêne. Mehmedî 1998 de Navenda Çanda Mezopotamya de koma kirdkî ya Vengê Sodirî de dest bi xebata profesyonele ya muzîkî kerde.

Akbaş, 2001 de albumê Vengê Sodirî yo bi nameyê “Wayîr” de sey solîst, arêkerdox û bestekar ca girewt. Ey eynî wext de semedê qismê şanî yê rojawanî mektebê muzîkî Akademî Îstanbul ra burs girewt û uca perwerde bi.

2003 de çarçewaya projeyî “Yollar ve Durak” (Rayîr û Rawestgeh) yê Akademî Îstanbul de bi Mercan Dede û Vengê Sodirî ya pîya vecîya sehne. Mehmed Akbaş hem li Tirkîye û hem ji teberî Tirkîye de zaf projeyan de ca girewt û zaf konseran de vecîya sehne.

Akbaş, serra 2005 ra nat bajarê Almanya Köln de ciwîyeno û xebata xo ya muzîkî dewam keno. Hunermend 2008 de bi projeyê xo yê Aryayên Mezopotamyayê ke tede hacetî rojhelatî û rojawanî bi usulî opera, otantîk û eksperîmental kilam pêşkêş kerdî. Ey çarçewaya na proje de Wîyana, Köln, Frankfurt û Munîh de çend konserî dayî.

Mehmed Akbaşî albûmanê zafê hunermendanê kurdan de bi duetanê xo ca girewt. Ey 2009 de albumê kilamanê kurdan yê vîcnayeyan bi nameyê “I Love Kurdish Music” (Ez Muzîkê Kurdî ra Hes Kena) kilama Nîo wende.

Mehmed Akbaş 2011 de albumê xo yê maksî bi nameyê NÎO vet. No albûm elektronîk/orient pop o.

Ey Ewropa de zaf cayan de bi muzîsyenan kurdan û ewropayican a pîya konserî dayî û zaf festîvalanê muzîkî yê enternasyonalan de muzîkê kurdan pêşkêş kerd.

Albumo yewin yê solo yê Mehmed Akbaşî bi nameyî PÎA aşma gulana 2012î de sey çut-album Kalan Muzîk ra vecîya. No album de di CDyan ra yeno meydan. Nameyê yew “The Istanbul Session” û ê yê bînî “The Cologne Session” o. No album de zafê kilaman kirdkî yê la çend kilamî zî bi lehçeyanê kurdan kurmancî, soranî û bi tirkî û farsî zî estê. Album de 19 kilamî ca gênê.

Mehmed Akbaşî albumê PÎA de ferasetêko avangart û eksperîmental yê vengî pêşkêş keno ke tede çeşîdê muzîkî yê sey elektronîka, world, ambient, orient rock/pop û belcanto bi hosteyî ameyî şuxulnayîş.*

__________

* No roportaj "Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 41, Diyarbekir, 15-30 Teşrîne 2012, r. 4" de weşanîyayo.