"Muzîk ze çemî raya xo zano"

Merhaba Taylan, verî keremê xo ra ma rê xo bide şînasnayîş. Taylan Yıldız kam o?

Merheba, ma bi xeyr dî. Ez Dêrsim de serra 1981 de ameya dinya. Ma hawt birayî me. Hetanî mektebê mîyanên mi Dêrsim de wend, uca ra tepîya 1997 de ma çê bar kerd şîme Îstanbul. Mi lîse kî uca wende.

Eleqeyê to û muzîkî çi wext û senî dest pêkerd?

Ez domantênî ra eleqedar bîya. Naye vacî, ez hîrê yan kî çarserre bîya, mi hewn dî. Hewn de jû veng kot hewnê mi. Şuware ze tilsîmê kote zereyê mi. Ez yawas-yawas hayîgê xo bîya, mi çimê xo kerd ya ke birayê mi berbeno. Kalikê mi birayê mi gureto quca xo, ci rê lawuke vano. A roce a saete de, dinyaya muzîkî çik a, mi nas kerde.

To perwerdeyê muzîkî girewto? To gore, muzîk de perwerdebîyayîş muhîm o yan hîskerdiş bes o?

Mi vîçê guret. Dormêyê ma de, welatê ma de ez ke zana, sima kî zanê, şaîrê ma estê, hetanî na roce dengbêjê ma estê, mi kilamê înan pêro goşdaritê. Lawukanê înan ra nê miletî xo zanayo. Înan mektev nêdî. Çi esto însanî de esto. Ez nêvana siftî mektev o. Tabî o kî lazim o, yanî jû butun o. Eke muzîk zereyê to de ze adirî nêvêso, se kena bike nêbeno.

Xebata to ya muzîkî bi profesyonelîye çi wext dest pêkerde, ti senî bîyî endamê Grûba Verva Rozî? Nika xebata Grûba Verva Rozî dewam kena?

Eke hevalî amay têlewe, mi mektevê dewe de, veyve de miletî rê kilamî vatêne. 1997 de çêyê ma ama Îstanbul. Komela Dêrsimî estbî. Ma pîya şîme, hevala va, bê komela ma, va, ma jû grûba muzîkî ronîme. Serra 1999 de, ma heşt hevalî amayme têlewe. Grûba Verva Rozî bi no qayde vecîya. Ma ser o zaf gurîyayme. Ma şîme kotî lawukê xo vatî, milet zaf sa bî. Ma şeş serrî  dewam kerd. Ê serran grûbî pêro wendekaran ra îbaret bî, ma 2006 de qedêna.

To çi semed ra tena solo ra dest bi karîyerê xo kerd?

Mi zaf waştêne album virajî, la mi ra zafêr goşdaranê mi waştêne. Ez solo album de derdanê xo, huyayîsê xo, esqê xo daha rind beyan kena.

Albumê to Reçhe (Rêçe) 2012 de vecîya, xeyrên bo. Seba albumê xo ti qayîl î çîyê vacî? Çi semed ra to namayê albumê xo Reçhe pa na û fikrê albumî senî ame meydan?

Wes be. No album, janê (ziwanê) ma û welatê ma ser o vecîya. Dewleta tirkan Dêrsim de zaf milet qir kerd, darûber vêsna. Kulturê ma, janê ma, her çîyê ma, ma giran-giran xo vîr ra kerd. Reçhe, verê verkan Dêrsimî ser o, îtîqadê na raye ser o ya. Ê ke 38 de welatê xo ser o ginay herd ro, 38 de domanî bî, nika kokim ê. Raya înan ser o mi va wa Reçhe bo.

Ti çiqas wext albumê Reçhe ser o şuxulîyayî? To senî deyîrî vijnayî? Album de ti kamî reyde şuxulyayî, kamî dest da to?

Jû serre albumî ser o gurîyayîme. Kilamanê xo dezê miletê kirmancîye, îtîqad û qewxa ser o vacînê. Albumê mi de arenje û cinitene de, o ke emegê xo esto Öner Gerçek o. Destego girs lacê amika mi Sînan Demirî da mi, heqa ê kî zaf a. Mi berd Kalan Muzîk, Hasan Saltikî gos na ser, uza ra vet. 

Albumê to Reçhe de heşt deyîrî estê. Şeş deyîrî besteyê to yê, yew deyîre zî bi ziwanê tirkî ya. To çi semed ra ziwanê dayîka xo, lehçeya kirmanckî ra teber deyîre dekerde mîyan?

No album de jû kilame birayê mi Serdar Yıldızî viraste. Mi grûbe de tirkî kî vatêne. Yanî sebebêde taybet çin o.

Wexto ke ti biwazî muzîkê xo tarîf bikerî, ti senî tarîf kenî?

Muzîkê ma, kulturê ma heta nika ebe nuşte nêamo. Tayê çîrokan ser o, tayê meselon ser o, zêde kî kilam û lawukon ser o hata nika ameyo. Kilamê ma, lawukê ma ze çemî, muzîkê mi kî çirtika înî ya, sona resena çem. Key ke restîme derya û denijan, a roce kam ke nê denijî ra axwe çarna xo ser, xo vîneno.

Goşdaritoxanê to seba muzîkê to çi reaksîyon nîşan da, seba albumê to heta nika çi rexneyî ameyê nuştiş yan vatiş?

Êyê ke gos nayo albumî ser, pêrune ci ra hes kerdo. Qezeta de albumê mi ser o yajî guretê qeleme. Albumê Reçhe ser o çîyê rindî vatî. Na raye de îsê ma, kar-gurê ma zaf o. Ez naye zana ke, janê ma rind bizana, çunke gureyê ma de kemîya ma esta.

Xebata muzîkî de hem qaydeyê anaonîmî hem zî qaydeyê modernî pîya şuxulnayîş de çi handîkap esto?

Dewran ze vîyarteyî nîyo, ebe tembur muzîk bese nêkeno, êdî kes gos nêdano ser. Heto bîn ra muzîkê dinya nîmet o. Raya ma kuçeyê ma yo. Teknîkê înan, yanî caz, blues, klasîk... Muzîkê înan yê ma ra raver o. Na dinya ser o kamcîn muzîk viracîno biviracîyo malê keşî nîyo, ê her keşî yo. Ma onca kilamanê xo de derdê xo têkeme, huyayîsê xo onca keme werte. Muzîkê ma hetê ra dewrêso kal o, hetê ra kî domano sowî yo.

Polîtîkaya asîmîlasyonî ke kurdan ser o dewam kena, umûmen muzîkê kurdan ser o zî esta. Xususen xebata muzîkê to ser o, to gore, senî tesîr kerdo yan keno?

Dewlete bi xo zana, ebe qirkerdene ma nêqedîme, aye ra terteleyo pîl 38 ra tepîya ard ma ser. Dewê ma kerdî tal, ruşnay sûkan. Miletê ma janê (ziwanê) xo, kamîya xo vîndî kerd. Dewlete asîmîlasyon de xeylê raye gurete. Ma nika janê xo ze axeleranê xo, ze însanê kamilî nîşkîme qesê bikerîme. Aye ra yo ke vatena ma lal û kerr a.

Seba muzîkê kirmanckî ti eşkenî çîyê vacî? Demanê peyênan de hunermendê kirmancî (zazayî) muzîk de roj bi roje vêşî benê. Ma eşkenî vacin tesîrê hunerê înan newe ra qaydeyê muzîkê kurdî ano meydan. No xusus de ti se vanî?

Dinya ze vanê endî dew a, dewa globale. Înternet esto. Tikê veng ke temburê to ra vecîno, hewt dugelî heşînê pê. Muzîk de rind ke nêama raye, kes gos nênano ser. Muzîk ze çemî raya xo zano. Muzîkê kirmanckî kî ze çemî raya xo vîneno.

Ewro ra dime ti xebata xo senî devam kenî û ameye de çi projeyê to estê?

Nika ez kilamanê kanan ser o gurîna. Kalikê mi vatêne, ê kilaman de, ê lawukan de tarîx û kulturê Dêrsimî esto. Lewê nînan de onca ez kilamanê xo viracen.

Ez seba roportajî zaf sipas kena, berxudar be. Wendoxan û goştaritoxanê xo rê ti çîyê vanî?

Wes û war be. Ma pêro kî zanîme no jan janê ma yo. Eke no jan çin bo ma kî çinî me. Kam ke kulturî ma de kemere nano kemere ser, Heq înan ra razî bo.*

____________

*No roportaj “Newepel, Rojnameyê kulturî, Hûmare 66, Dîyarbekir, Tebaxe 2014, r. 4” de weşanîyayo.