Nadîre Guntaş: "Ziwan çiqas ame şuxulnayene, hende ciwîyeno"

Ma bi xeyr dî Nadîre xanim. Verê verkan kitabê to yo newe xeyrên bo û ez hêvî kena ma do hîna zaf eseranê to yê hêcayan biwanê.

- Orteyê xeyrî de bê! Zaf sipas.

To key dest bi nê romanê xo kerd û çiqas wext ser o gurîyaya?

- Mi di serrî ra aver dest pêkerd. Yanî hamnanê serra 2014î bî, wexto ke mi nîyet kerd û eynî wext de dest pêkerd. O wext ez hîna teqawit nêbîbî, gureyêne, ancax ez teberê gurîyayîşî de eleqedarê nuştişî bîyêne. Coka hende erey qedîya. Emser aşma gucige ra nat ez teqawit bîya û ez şew û roj gureyaya ke kitabê xo biqedêna, axirî aşma gulane de mi teslîmê weşanxaneyî kerd.

Heta nika kirmanckî de nêzdîyê des-des û panc romanî ameyê nuştene, la goreyê zanayîşê mi hem nuştoxî nê romanan û hem zî qehremanê nê romanan camêrd ê. Nê heme romanî zî seba ma û edebîyatê ma zaf hêca yê. Kirmanckî de cayê romanê to “Pîltane” zî zaf taybet û girîng o. Çunke hem romano tewr verên o ke hetê yew cinîke ra ameyo nuştene hem kî romano tewr verên o ke qehremana xo yew cinî ya. Qehremana romanê to Pîltan a, yanî yew cinî ya. Gelo nê weçînitişî de amancê to çi bî û ti wazena çi mesaj bidê? Reyna “Pîltane” êna çi mana û no name seba to çi îfade keno?

- Seba nuştena yew romanî gerek yew ziwano dewlemend bibo û no ziwan zereyê heyatê rojaneyî de aktîf bo. Ziwanê ma çiqas ke zereyê heyatê mayê verênî (dewe de) de zaf dewlemend bo kî heyatê modernî rê kêmî maneno. Na kêmîye tabî ke hakîmîya tirkî ra, ziwanê perwerdeyî nêbîyayîşî ra û tewr muhîmê xo tebayî rê nêbîyayîşî ra ya. Şar nîyadano ke kirmanckî bizano se beno nêzano se beno. Kamcî ziwan pere keno şar eyî de nîyadano. Coka qiseykerdoxê ziwanê ma roj bi roje benê kêmî. Îşte tam na ca de nuştena romanî zaf muhîm a. Esasen nuştena kirmanckî bi xo zaf muhîm a. Kam beno, çi beno wa bibo heme kî kirmanckî rê xizmetade muhîme kenê. Ez vana roman kî nê xizmetan ra yew o û tewr muhîmê xo yo. Û raywanîya nuştişê kirmanckî çiqas zor a, çiqas bi zehmet a, ez zana. Raywanîya nuştişê romanî çitur a, ez zana. Ez bi to heme romannuştoxanê kirmanckî rê selam û hurmetanê xo rusnena.

Pîltane qehremana romanî ya û nameyê xo dayo be romanî. Pîltane yew vilika serê koyan a. Rengê xo çeqer o, zaf weş boye dana û tim zinde ya, qet huşk nêbena. Ge-ge kî eynî vilike ra “boye” vanê. Ez boya na vilike ra zaf hes kena. Hem boya aye hem kî emrê aye o derg tim bala mi antêne. Coka mi nameyê qehremana romanî Pîltane naye pira.

Qehremana romanê mi yew cinî ya, çike seba yew cinîye nîya tenena rehet o. Ez qet nêfikirîya ke gelo qehremanê mi yew camêrd bo yan nê. Xora sere ra be nat hîkaye yew cinîye ser o çerexîye serereyê mi de. Çîyode bîn kî ez vana qey sey cinîye Pîltane qehremana verêne nîya. Romanê Munzur Çemî “Gula Çemê Pêrre” de kî qehremane yew cinî ya (Eke xelet nêbo nameyê xo Gulcane bîye).

Kitabê to heme yew kurgu yo yan çîyê rastikênê ke ti bîya şahid yan zî to ser o derbaz bîyê tey estê?

- Kitab heme kurgu yo. Labelê nê meseleyê ke kitab der ê, heme kî sereyê ma ra, sereyê cîrananê ma ra, sereyê hevalanê ma ra, sereyê dewijanê ma ra vîyartê ra. Ma qet yewe ra dûrî nîyîme. Coka çiqas ke kurgu yo hende kî rastkên o.

Ti wexto ke nusena, ferqê fekan-şîweyan zor dano to?

- Wexto ke ez nusena ez wazena ke heme kirmancî ziwanê mi fam bikerê. Coka ez qeyret kena ke bi ziwanê standardî binusa. Çi heyf ke na rey kî kesê ke derûdormeyê mi der ê, ê nêwanenê. Çike ê kî wazenê ke ziwanê dewa xo bivînê û biwanê. Rasta xo, xora kes wendene rê nêmireno, kirmanckî û standard ke bî kî nêwendena xo rê kenê mana. Raşt kî wendena kirmanckî zaf zehmet a. Gerek na zehmetîye biancê û bi zanayîş, bi zerrî û can biwanê. Yanî hem nuştena ziwanê ma hem kî wendena ziwanê ma bi zerrî yo. Zerrîya to ke kewta nê karî ti heme zehmetan ancena. Zobî bi zor, bi xatir nêbeno.

Ti çi wextan de nusena? Na mana de wextê nuştişî seba to muhîm o yan zî wext seba to çi îfade keno?

- Wexto ke ez gureyêne tayê rojê mi tol (veng) bî. Nê di serranê peyênan de ez sey malima branşî gureya, coka hefte de yew roje keye de bîya. Wexto ke ez malima mektebê verênî bîya kî ez cemê şanî de nêgureyêne. Sireyê nuştena nê romanî de ez mekteb ra ameyêne keye û mi dest bi nuştişî kerdêne.

Kesê ke bi şewe gureyênê, zîhnê xo dahîna rind gureyeno, înan ra merdimê şewe vanê. Ê bînan ra kî merdime roje vajîyeno. Ez merdima şewe bîya. Mi ke çi nuştêne tim şewe nuştêne. Se ke şewe dest pêkerd heme çî hucumê sereyê mi kerdêne. O wext, wextê gencîya mi de nuştena mektuban zaf muhîme bîye. Mi hevalanê xo rê mektubê dergî nuştêne. Mi heme bi şewe nuştêne. Çitur ke dejê merdimî bi şewe dahîna zor danê re merdimî eynî henî yo. Heme derdî, kederî bi şewe hucumê mezgê merdimî kenê. La nika ez nêşîkîna bi şewe binusî, çike şan ke bî domanî keye der ê, ti nêşîkîna vaja “Şima ronîşê, ez tenê binusî, dima bêrî leyê şima.” Hem çimê mi kî sey verênî jîl nîyê.

Ez seba nuştene teqawit bîya. Roja ke mi teqawitîye heq kerde, a roje mi muracatê xo kerd. Teqawitîye ra avêr kî 4-5 aşmî mi bi rapor îdare kerd. Nika ez xoser a. Hende ke wextê mi bî ez nusena. Çike wext seba ma, bitaybetî seba mi zaf muhîm o. Hetê ra ziwan vîndîbîyayene der o, heto bîn ra ez û hevalê bînî, ê ke bi ziwanê ma eleqedarî yê, zafanî êdî gencî nîyê. Wext peyê ma de, mezela ma kineno. Ma gerek gamanê xo ê bînan ra di qatî rew bierjîme. Henî bo ke ma verê nê zamanî kewîme.

Ti kamcîn nuştoxan ra hes kena? Tesîrê kamcîn nuştoxî yan zî kamcîn nuştoxan to ser o esto? Yan zî çîyo ki ti tira îlham gêna esto?

- Ez to ra çîyode samîmî vaja, wexto ke ez kewta re na raye amacê mi edebîyat nêbî. Amacê mi xelesnayena domanîya mi bîye. Mi waşt ke sanikê kalikê mi vîndî nêbê. Ziwanê zerrîya mi vîndî mebo. Coka mi nuşt. Wexto ke merdim kewt be yew raye, a raye de çîyo ke merdimî nêhesabno kî yeno sereyê merdimî ser. Nuştoxîya mi kî henî dest pêkerde. Labelê verî ra be nat meraxê mi bi edebîyatî esto. Ez verî ra be nat wendiş ra hes kena. Ez tek bi tek nameyê înan menusî la wendena tayê nuştoxan dahîna weş a. Ez tesîrê kesî de menda-nêmenda ez nêzana. Wendoxî qerarê ey bidê. Ez şîkîna zaf net vaja ke edebîyatê ma hîna zaf newe yo. Roman hîna zaf newe yo. Mekanê romananê ma zîyadeyê xo dewe ya. Yê mi kî qismen henî yo. Çike ziwanê ma sey ziwanê dewe mendo. Nika ez wazena ke nê ziwanî bîyarîme şaristan û bibo ziwanode zemane. Coka derdê min o verên edebîyat ra zîyade adaptasyonê ziwanî be heyatê neweyî ra yo.

Romannuştiş karêde giran o, la kirmanckî de no kar hîna giran o. Kirmanckî de, romannuştiş de çi problemî verê nuştoxanê ma de –bitaybetî verê cinîyan de- estê?

- Ez ke tecrubeyanê xo ra hereket bikerî dahîna rind beno. Ez bi xo tewr zêde kêmîya çekuyan ra muzdarîb bîya. Ti roman nusena, romanan de zaf çî romantîze beno û çekuyê romantîkî ma de zaf çin ê. Ti ê hîsan bêçekuyan nêşîkîna bidayê. Fîlm bo ti bi jest û mîmîkan hel kena la roman de gerek çekuye bo, a kî çin a. Belkî esta ez nêzana la ferhengan de kî çin a. Heto bîn ra kî nuştene de gerek merdim xoser bo, çiqas vazê hende xoser bo. Ti wazena ke çîyê binusê la sereyê to de hezar çeşît astengî, manî estê. Ma vajî, waştî yewbînî lew kenê, heyato rastikên de çîyo nîyanên esto û zaf tabî yo. Labelê wexto ke merdimî çîyode nîyanên nuşt, di rey, hîrê rey zêde fikirîyeno. Yan kî heto sîyasî ra to ke dîqet ant re çîyode probleminî ser, vîst reye fikirîyena ke zerrîya kesî meşiknê. Eyb nêbo. Ez çi zana problemê nîyanênî zaf ê. Ez texmîn nêkena ke seba cinîyan dahîna zaf bibê. Ez vana seba her nuştoxî/nuştoxe pronlemê nîyanênî estê. Çiqas ke destebera mi ra ameye mi goş panêkuya. Mi hama-hama bêsansur nuşt. Tabî na rehetîya mi tene kî nêwendena edebîyatê ma ra ya. Mi va, çitur ke bibo zaf kes nêwaneno, eke henî yo ez sey vatena xo binusî. Eke zaf biameyêne wendene belkî otosansur tenena zêde bîyêne.

To heta nika hem yew roman hem zî yew kitabê hîkayeyan nuşt. Gelo nê di tewiran ra ti kamcîn tewirî xo rê nêzdî vînena?

- Ez zaf emîne nîya la texmînê mi roman o. Çike hetê wendene ra kî ez romanan tercîh kena. Ez hîkaye de vîndî nêbena la roman cîya yo. Hem wendene hem kî nuştena romanî de ti xo rê heyatode bîn peyda kena. Ti hem tîya der a hem uca der a. Yew dinyaya neweye ti virajena û her çî ti îdare kena, ti şîkîna mudaxaleyê heme xirabinîyan bikerê û şîkîna heme xirabinîyan bimusnê. Hîkayeyan de kî eynî çî esto feqet tena yew demo kilm o. Têsîrê hîkaye kî zobî weş o. Yanî tercîh kerdene çiqas ke zor a kî ez vana roman. 

Ti kî zana ke edebîyat û xebata ziwanî de cenî zaf tay ca gênê. Gama ke to dest bi nuştiş kerd, nuştoxanê bînan ra to reaksîyonêko senîn dî?

- Heme nuştoxê ma zaf pozîtîfî bî. Wexto ke mi raya verêne qalê sanikanê xo kerd Denîz Gundîzî va ma weşanenîme. Va ma cinîyan rê cîyayîya pozîtîfe kenîme, cinî ke çi binusê weşanenîme. Ez o wext zaf şaş bîbî. Dima mi Roşan Lezgînî rê yew maîl ruşna desinde cewab ame. Ez reyna şaş menda. Mi çend çî nuştî, Zazakî.net de weşanîyayî, Newepel û Şewçila de weşanîyayî. No seba mi çîyode zaf muhîm bî û nînan hemîne ez seba nuştene motîve kerda. Ez tim vana, eke ez ewro nusena û nuşteyê mi ke tebayî rê benê pêro bi destekê kek Roşan Lezgînî yê. Ez sîstemê gurîyayîşê ey zaf teqdîr kena. Ez vana ey bi no qeyret û destekê xo zaf kes çarna be raya kirmanckî ser.

Ti eserê ke ziwanê ma de ameyê weşanayene (bitaybetî roman) înan senî vînena?

 - Wile romanê ke mi heta nika wendê û hîkayeyî heme kî zaf serkewte yê. Çike ez bi xo zanena ke tengîya ziwanê ma zaf a. Ancî kî eserê nîyanenî vejînê, no bi xo çîyode zaf muhîm o. Tabî tayê hîkayeyî zaf zaf serkewte yê. Belkî şîkînê hîkayeyanê tirkî de têvererjîyê. Ez vana edebîyatê ma hetê hîkaye û şîîran ra dahîna aver o.

Nika xebata ke ti ser o gureyena yan zî çape rê amede ya esta?

- Na linge de ez teba nênusena la grûba redaksîyonê kovara Vateyî der a. Nika ez nuşteyanê Vateyî wanena. Çîyode bîn kî ez beşdarê yew programê doktora bîya. Ez reyna talebe ya û no program zaf giran o. Ez gerek tim biwanî. Çoka belkî serrê, di serrî bînî ez eleqedarê doktora bena, dima reyna kirmanckî. Sereyê mi de yew proje esta la hîna zaf net nîya. Yanî tabî ke ez ca nêverdana û dewam kena.

Seba ciwîyayîşê kirmanckî û seba averşîyayîşê edebîyatê kirmanckî fikrê to çik o, peşnîyazê to çik ê?

- Ziwan çiqas ke ame şuxulnayene hende ciwîyeno. Gerek tim qisey bibo, binivisîyo, biwanîyo. Tewr muhîm kî gerek lingê rew no ziwan kar bikero. Yanî zanayîşê nê ziwanî gerek pere bikero. Key ke dewlete yew mamur girewt, kar û zanayîşê kirmanckî mecbur kerd, o wext ti bivîne no ziwan çitur hemleyan keno û aver sono. Coka gerek ziwan ziwanê perwerdeyî bo û bi destê dewlete biseveknîyo. Pekî, eve no hal çîyode nîyanên mumkin o? Ez kî nêzanena. Çîyo ke ez zanena, na dewlete a dewlete nîya.

Ez seba nê roportajî zaf sipas kena û xebatanê to de serkewtene wazena. Weşîye de bimane…

- Ez zaf sipas kena.

***

Nadîre Guntaş Aldatmaz 1963 de dewa Pîlvankî ya Mamekîye de ameya dinya. Mektebo verên dewa xo de wend. Seba ke wendişê xo dewam bikero 1976 de keyeyê înan bar kerdo şîyê merkezê Mamekîye. Mektebê mîyanên û lîse Mamekîye de wendî, dima 1984 de Anqara de dest bi wendişê unîversîte kerdo. Tehsîlê unîversîte ra tepîya, serra 1994 ra bi na het malimîye kena.

Serra 2010 de kî mîyanê grûba tewr verêne de qismê Ziwan û Kulturê Kurdan yê Unîversîteya Artuklu de dest bi lîsansê berzî kerd û babeta folklorî ser o tezê xo yê masterî bi kirmanckî amade kerd. Tezê aye sey tezê tewr verên yê bi kurdkî 2013 de bi hawayêko resmî qebul bi. Nê demî de dest bi nuştişê kirmanckî kerd û gelek nuşte û hîkayeyê aye kovara Şewçila, kovara Vateyî, rojnameyê Newepelî û keyepelê Zazakî.Netî de weşanîyayî.

Eserê aye ke hetanî nika weşanîyayê nê yê:

1) Sanikanê Mamekîye ra, Çapa yewine, Weşanê Enstîtuya Ziwananê ke Tirkîya de Ciwîyenê ya Unîversîteya Artuklu, Mêrdîn 2013, 116 rîpelî / Çapa diyine, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir 2016, 168 rîpelî

2) Pîyê Mi Kemane Cinitêne, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir 2013, 96 rîpelî

3) Folklorê Kirmancan Ser o, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir 2014, 248 rîpelî

4) Pîltane, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul 2016, 199 rîpelî

_____________________

*No roportaj “Newepel, Rojnameyê kulturî, Hûmare 90, Dîyarbekir, Tebaxe 2016, r. 4-5” de weşanîyayo.

YASAL UYARI: www.zazaki.net kaynağında yayınlanmış herhangi bir haber, yazı veya fotoğrafın site editöründen izin alınmadan olduğu gibi kopyalanarak ya da üzerinde çeşitli oynamalar yapılarak herhangi bir yerde yayınlanması; farklı çalışmalarda alıntı olarak kullanmak amacıyla cümle veya paragrafların kopyalanmasında ise standart bir şekilde kaynak belirtilmemesi durumunda hukuki süreç başlatılacaktır!