Tekîn Agacikî Reyde Roportaj

Tekîn Agacik: “Însan bi zonê xo esto, bi zonê xo beno însan.”

Ziwanê ma de edebîyat, huner û hunermedîye karêde giran o, karêde çetin o. Fedekarîye wazena, wext wazena, sebir wazena… Ziwanê ma, zereyê ziwanê ma de zî lehçeya ma kirmanckî/zazakî hetê edebîyat, huner û sewbîna semeden ra kemasîya xo zaf a. Hîna sey ziwananê bînan bîngehê xo nêgirewto û nêbîya ziwanê perwerdeyî. Çike rewşa ziwanê ma sey miletanê bînan nîya, miletê ma zaf zulm û zordarîye dîya; ziwanê ma binê qedexkerdişê dewletan de mendo û ewro zî sînorê vîndîbîyayîşî der o. Coka zî êyê ke na lehçe de xebate kenê, karê înan bihemdê xo karêde giran o. Ganî ma êyê ke bi zerrî û can ra xebata nê ziwanî danê, înan rê wayîr bivejîyîme û înan bidîme şinasnayîş ke miletê ma zî nê rûmetanê xo rê wayîr bivejîyo.

Mi cêr de derheqê ziwan, edebîyat û hûnermedîye de birêz Tekîn Agacikî de yew roportaj kerd. Ez wazena ke nê roportajî pêşkeşê şima bikera û şima nê hunermedê ma yê herjayeyî nêzdî ra bişinasnê.

Alî Aydin ÇÎÇEK

*

-Tekîn Agacik kam o?

Tekîn Agacik: Ez 1972 de Erzingan de, dewa Cîmîne de amo rîyê dinya. Nika nameyê xo yo newe kerdo “Üzümlü”. Ez ke amo yewserrîye çê ma bar kerdo şîyê hetê Manse (Çayırlı) dewa Erzinganî ya Gelînpêrtage (Gelinpınar). Mi cuya xo hetanî diwês uca derbaz kerde. Mekteba verêne ra dime mi wendene caverde. Çike hetê debare ra rewşa ma rind nêbîye. Aye ra tepîya zî ez ama Îstanbul.

-Wexto ke ti ama Îstanbul se kerd, çi karan de gurîya?

Tekîn Agacik: Îstanbul de tayê karan de gurîya la meyle mi hetê senatî ser o bî. Heta verê cû yew musabeqaya vengî viraştîbî, ez kewta musabeqa, mi kilamî vatî û ez bîya yewin. Tabî bir tirkî. La birayê min ê pîlî nêverda ez zobîna şorî. Mi rê kaset viraştêne, CD viraştêne. Hama rind ke birayê mi nêverda ez şorî çike o taw arabesk bî. 1996 de mi dest kerd şanoyî.

-Ti kamcîn dezgehan de dest pêkerd?

Tekîn Agacik: Serra 1996 de kovara Însancilî de mi dest pêkerd. Mi a kovare de şanoyî ser o kurs dî. Hetan 2002 mi uca de xebata xo berdewam kerde. Kayê ma zafêrî sîyaset û cuya komelan ser o bî. Bi tirkî ma nê kayî amade kerdêne û pêşkeşê temaşekerdoxan kerdêne.

-Çi semed ra ti şanoyê ke bi tirkî viraştêne caverda û bi ziwanê dayîka xo newe ra şano û kayê şanoyî amade kerdî? Nê qerarî de tesîrê çinayî to ser o bî?

Tekîn Agacik: Mi heyan 2002 bi tirkî şanoyê xo amade kerdêne la nê serranê peyênan de, yanî 2002 ra dime ez fikirîyo û mi va zonê ma de qeyî tîyatro nêbo. Xora bi tirkî zaf merdimî şanoyan virazenê, çîyo muhîm ganî zonê ma de zî çîyê nîyanênî bivirazîyê. Zonê ma de zaf çî hîna nêvirazîyo, ganî ma zaf hîra qayîtê meselaya zonî bikerîme. Çunke kam ke tembur guret destê xo zonê ma de muzîk virazeno. Yanî xirabin zî nêvirazenê labelê zonê ma teyna no nîyo û zonê teyna bi muzîk ranêxelesîno. Ganî zonê ma de şanoyî, edebîyat, kultur, felsefe zî bivirazîyê. Yew zonî de eke nê çinî bê o zon cuya xo berdewam nêkeno, averde nêşono û giran giran verva merdene şono.

-Armancê to yê nê senatî çi yo? Yanî bi nê xabatê xo ti çi mesaj dana?

Tekîn Agacik: Derdê mi mesajê sîyasî bidî nîyo; derdê mi her çî ra raver nê zonî de her çî beno. Yanî zonê ma de zî her çî beno. Ganî her çî ra ver nê bimusnîme miletê xo. Merdim ke cuya rojane de zonê xo de qesey nêkero, xo îfade nêkero xora o zon merdo. Şano (standap) çi yo? Şano cuya ma ano verê çiman, ano sehne. Derdê mi kî no yo. Yanî zonê ma de cuya ma, kultur û folklore ma bîyarî verê çiman. Yanî zonê ma de şano (standap) beno hem zî zaf weş beno.

-Nê xebatê şanoyî de tesîrê kamî to ser o bî û ti nê xebatî de kamî xo rê nimûne cêna?

Tekîn Agacik: Yanî tayê çi domantîye ra manenê. Pîyê mi şanikî qesey kerdêne, derheqê cuya miletê ma de meseleyî qesey kerdêne. Hetê edebîyatê fekkî ra pîyê mi zaf weş bî, zaf dewlemend bî. Ez ey ra zaf çi musaya û tesîrê ey mi ser o zaf o.

Xebata tîyatroyî de mi kam xo rê nimûne girewt? Gere to ra raver yew merdim bibo ke ti ey xo rê nimûne bice û rêça ey dima şore. Yanî nika kes çin o, ez şîkîna vajerî kî ez bi xo rêça xo virazeno.

-Heyan ewro ti na senata xo kotî, kamcîn komelan de, dezgehan de arde ca?

Tekîn Agacik: Tayê radyoyan de, mesela; Yaşam Radyo, Ozgur Radyo û reyna Kurd-1, Kurdistan TV, Roj TV de mi kayê xo musnayî.

-Wexto ke to kayê xo musnayî to temaşekerdoxan ra senî reaksîyon girewt?

Tekîn Agacik: Raver ke temaşekerdoxan kayê mi temaşe kerd şaş benê. Yanî bawer nêkenê ke zonê xo de çîyode winasî virazîno. Key ke kayê mi qedîya milet rîhuyayîş o, kulî benê keyweş. Vanê “Zonê ma de tîyatro çiqa weş bîyo” Zaf pê qayîl benê. Mesela vanê “Zonê ma zaf weş o, ma se zonê xo xo vîr a kerdo, ma se ci ra wayîr nêvejîyayîme û çîyê nêardo meydan.”

-Xebata tîyatroyî giran a. Ti na xebate de heyan ewro qet pîyayan ra yan zî dezgehan ra tawa ardim girewt?  

Tekîn Agacik: Ney. Ne pîyayan ra û ne kî dezgehan, mi ardim nêguret. Xora heyan ewro kesî zî na babete de mi de alîkarîye nêkerda. Mesela, ez zobîna karan kena, ana pê karê tîyatroyî vînena. Yanî bi çetînîye bo zî verê cû mi televîzyon de programî viraştêne. Ê rindî bî hetê alîkarîya ekonomî ra mi rê rind bî. La nê serranê peyênan de nê karê winasî zî bî kêmî.

-Nê karê xo yê tîyatroyî de senî persan (sorunan) ra rika to esta?

Tekîn Agacik: Yanî gere şarê ma, miletê ma êdî rumetê xo ra wayîr bivejîyo. Yanî ma ke wayîr nêvejîme kes wayîr nêvejîno. No karo ke ez ser o gurîno û emeg dano semedê miletê ma yo. Semedê miletê ma amade beno û gere miletê ma zî bêro temaşe bikero û wayîr bivejîyo. Persî (sorunî) nê yê; ti hem nusnena, hem ana sehne, hem kostum, roşnîye yanî zaf zehmetê xo esto. Nê xo bi xo nêbenê. Tabî nê karî de ekonomî zî çîyêde zaf muhîm o. Nê hetî ra zî xora kêmasîya ma bihemdê xo zaf a.

Yew kî şarê ma zonê miletanê bînan zaf meraq keno la zonê xo meraq nêkeno. Zonanê bînan temaşe keno labelê yê xo ra dûrî şono. Ganî merdim nîyado hela zonê xo ser o çi esto çi çin o; çi ardo meydan, se ardo meydan. Temam, gere ma verê cû amade bikerîme, ê bivînê, temaşe bikerê ke wa wayîr bivejîyê. Na babete de êyê ke dezgehan de, êyê ke derheqê nê zonî de gurîne gere ê organîzê bikerê û ma zî şîme û karê xo biame ca. Yanî na babete de kêmasîya komel û dezgehanê ma zî esta.

-Ti kayanê xo bi kirmanckî/zazakî amade kena. Ez wazena ke tayê na babete qisey bikerî. Ti senî qayîtê ziwanî kenî û ziwan to de çi îfade keno?

Tekîn Agacik: Zonê ma kamîya ma yo. Însan bi zonê xo esto, bi zonê xo beno însan. Ti ke zonê xo kerd vîndî yan zî zonê xo qesey nêkerd, zonê xo de nêfikirîya ti xo nêbena. Yanî o zonê bîno ke ti qesey kena o kî nîya. Werte de manena. Ne bena o ne kî bena o bîn. Nê serranê peyênan de zonê ma de zaf xebatê weşî amade bîyê. La teyna gurîyayîş kitaban ser o nêbeno. Nê zonî de hîna zaf çi beno. Ganî zaf bifikirîme eke zonanê bînan de ke zaf çî bîyo nê zonî de qey nêbo. Mesela, tîyatro, felsefe qey nêbo.

-Bê nê karî ti çinayî de elaqadar bena?

Tekîn Agacik: Bê tîyatroyî, kirmanckî ser o gurîna. Kitab û kovarê ke zonê ma de vejîne înan cêno û waneno. Rojname û kovaran de nuşte û şîîran nusno. Verê cû mi bi tirkî yew kitabê şîîran “Az İleri Git Yaşayacağım” vet. Nika zî mi yew kitabê şîîran zonê ma de yanî kirmanckî/zazakî amade kerd. Wextê de nêzdî de e zî vejena. Yanî reyna xebatê mi zonî ser o dewam kenê.

-Naye ra tepîya projeyê to estê? Eke estê nê çi yê?

Tekîn Agacik: Ez wazeno ke tîyatroyanê neweyan virazî. Tabî nê gere tayêna hîra, tayêne girsî bê. Reyna nika tarîxê muzîkî ser o gurîno û yew kitab keno amade. Tabî reyna ziwanê nê zî kirmanckî yo. Wexto ke qedîna çap kenîme.

-Seba nê roportajî ez zaf sipas kena û to rê serkewtene wazena. Weşîye de bimane.

Tekîn Agacik: Ez kî zaf sipas kena.*

__________

* No roportaj "Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 38, Diyarbekir, 01-15 oktobre 2012, r. 4" de weşanîyayo.