Wisê Cimî: “Heyfê ciwanîye ke dima yena extîyarê.”

Kulturê ma kurdan de dengbejîye zaf muhîm a; dengbejîye şelagê kulturê ma ya. La çi heyf ke ma qedr û qîmetê dengbêjan nêzana. Ma perdeyê fam û ferasetê xwu kaş kerd û verê xwu ziwan, huner û dengbêjanê xwu ra tadayo.

Wisê Cimî heremê ma Qerebegan-Mîyaran de yew dengbêj/deyîrbazo namdar bi. Neke seba debarê xwu, ey zewqê xwu ra, bi keyf cematanê pîlan û giranan de deyîrê eşqî, meselayê kulturî vatêne û êyê ke ey het bî, vengê ci qeyd kerdêne. Verînanê ma hema ke firset bidîyne, şew û roj bandê ey goştaritêne. La jenerasyono newe qet bala xwu nêdano dengbêjan. Înan çi zehmetî dîya, çi xizanê anta, xebera zafîne ci ra çin a.

Dapîra Wisê Cimî Fatê Aşikan dewa ma Bircik ra ya. Ez bi xwu qijekîya xwu de bîyo şahîdê ciwîyayişê înanê zehmetinî. Nika des û hewt serrî ra pey, mi va ez şîyerî Îstanbul de ey zîyaret bikerî û bi roportajêk biderî naskerdiş. (Îdrîs Yazar)

* * *

Apo, ez verî uzrê xwu wazena ke ti nêweş î la ez to bineyke betelneno, ti eşkenî xwu biderî naskerdiş?

Estaxfirelah xalzay mi. Ez roja ke dayka xwu ra bîyo ez ho betelnaye yo. Ez serra 1952 de, aşma sibate de Melekon de ûmeyo dinya. Kalikê ma dewa Pali Cehrû ra yo. Nomeyê ey Kureş o.

Vatişon gore, vonî o wext xela ûmêbî. Vêşonê zêd bî, yew qifley koçeron oca ra vîyerono. Bawkalê mi Osman hima put bi. Keweno ey qifley dima Cehrû ra vejîyeno. Çewlîg, Xarpêt (Mîyaran), Amed de zaf cayon de dengonê xwu ronanî. Dima dewa Mîyaron de Bircik de dapîra Fat vîneno û aye de zewecyeno. Coka hîna zaf cuyê ma ay cayon de vîyerta. Xwura kunyê ma Qerebegon ser o vajîyena. Vanî “Aşiqê Qerebegonî”.

O wext rewşa kulturî, ekonomî û polîtîkayê şima û miletê ma senîn bî? Ti qijekî û ciwanîyê xwu ra zî tay behs bikerî.

Hetê kulturî ra mi gore baş bi. Însonê ma zaf saf, zaf ponk û samîmî bî. Yanî teknolojî qet çîn bi. Her şewe ma şîni yew keye, cemat debîni. Çilaya qazî ver de extîyaronî ma meselayî vatinî, ma zî bikeyf goştaritinî. Feqîrê zaf bî la merdimîyetî estbî. Mi vîr a nêşono, bawkê mi eskerê de bi. Ez yew-di aşmî lingwarpay gêrayo. Dima bawkê mi ûme. Yew kaxit û nêm pere da mi. Ez bi keyf lez bi lez kewto tayî merdimon het, şîyo Pîron. Mi xwu rê nêm kaxite solê cizlawitî girewtî. Agêrayiş de mi zaf cayon ra solê xwu vetinî. Rayîr kerreyin û teliyin bi. Mi vatîni wa sowlê mi nêdirî. Mesela, Pîrejmon ra hetonî Qerebegon mi sowlê xwu kerdî binî polî xwu, ez lingwarpay ûmeyo. Nêzano çend rojî mi sowlê xwu naynî binê berzînî xwu ya. Xwura ti zonî keyeyê ma, kuçeyî û bexçeyî bî. Ma dew bi dewi, bajar bi bajar gêraynî. Ma beron ver dest akerdîni. Komî non da, komî xele, bastêx, helawi û toraq…

Ge non bibi do çin bi, ge do bibi non çin bi. Yew zemon çewî nêzanoynî çay çina ya. Ez nome nêkeno, ez şîyo yew dewa Sîwanê. Oca de tena yew keye de çay estbî. Mi va belkî yew çay donî mi zî. Cemat debi, piyorin rê çay vila kerde, nêda mi. O qifle warîşt, ez nêwarîşto. Qifleyo newe ame yin rê zî çay vila kerdi, ancîna çay nêda mi. Wayîrê keyî mi ra va “Aşik warzi, aşik! Aşîk rê çay çîn a!” (Huyeno.)

Hetî polîtîka ra, şarî ma, ma piyorî nezan bî. Seke 1974 de Ecevît bi başbaqon, Demirel zî muxalefet bi. Ma tanîn vatêne “Ben Ecevitçiyim.” Tanîn zî vatêne “Ben Türkeşçiyim.” Ma hende eslê xwu ra bêxeber bî. Nika hêdî-hêdî mîlletê ma seke ha xwu zano la ancî kêmî yo. Çîyo ke ma ciwanîyê xwu de nêzanoyni nika kuweno hêşdê ma la serrî sey awa şîyaye lez şonê. Ez vono heyfê ciwanê ke dima yena extîyarê. Hêş vila beno, hafiza bena kêm, her hetî ra înson beno sist.

Poşmanetîyê to hîna zaf çi ser o ya, yanî ciwanîyê de to se bikerdêne ke nika ti nêeterîyênî?

Xalzayê mi, o çax ez, umbazê mi, şarê ma zaf çîyon ra bêhayî bî. Yanî ez nika fikirîyeno hîris mîlyon yew milet senî dewleta yin, ziwanê yin, statuyê yin çin bo. Û ez vono, ez û bawkê xwu ma deyiranê xwu de, meseleyanê xwu de mesaj dayiş xwu de ma zaf zeîf mendî. Xwura hem ma, hem zî şarê ma seba zeman vîyarnayişî, ma vatîni, yin goştaritîni. Roja ke mi xwu zanayo mi hem selam dayo hem zî merheba kerda. Mi sinifa xwu zonaya. Yanî ma aşik î. Xwura ti zonî zaf rey, zaf cayon de kelîmeya “aşik” seba heqaretî vajîyênî la muhîm nîyo. Werekna ma her kesî eslê xwu, urfê xwu bizonayni. Ma verê cû şarî xwu ra hes bikerdêne û pê dima bişîne. (Xemgîn-xemgîn yew axîne anceno.)

Apo dengbêjîyê to senî dest pêkerd, çinayî îlham da to, çinayî eşq da to?

Ez ke ciwon bîyo, yewa aşika Sîwaniji estbî, mi zerrî devistibî aye. Deyîrê eşqî mi zafêr seba aye vatîni û deyîr û meseleyê bîn zî kulturî ser o bî. O waxt komî yew hunerê xwu bibîn cematon de vatîni. Hunerê mi zî vatişê deyiron bi. Ax xalza ax! Gerek ez nika Wiso verên bibîn û mi dest bieştîn xwu goş, hetanî şan mi to rê bivatîn la ez se biko…

De bifikirî, ceyron çin bi, ma pîlî dekerdîn teyibe, o tewir miletî vengê mi qeyd kerdên. Ge bant xirab bi, ge zî pîlî zeîf bî. Vengê mi vengê qirike nîyo vengê sere û ruhî yo. Yewa şewe şan ra hetanî destê sibayî mi deyîrî vatîni.

To qe zorê dî, ziwan qedexe bi. Seke to kurmancî û zazakî deyîrî vatêne, hetê dewlete ra to ser o zext estbi?

Ê tabî ziwan yasax bi. Ma zaf nêeşkên xwu eşkera bikirî. Sade ziwan ney kurdbîyayiş zî suc bi. Polîson Edene de cêba mi de yew qaset dî, ez berdo qereqol seba deyîra “Hawar Delal” ez kuto. Deyîre de yew ca de mi vatbi “Agir bikeve canê vê hukmata îro, li ser riya Batmanê qereqol danîye.”

Vêr cû Radyoyê Erîwanî estbi, ez vano qey tena aye de kurdî deyîrî vajîyêne. Mi zaf Mehmed Arîf Cizrawî goştaritîn. Ez tesîrê ey de zaf mendo. Îsa Berwarî, Şakiro, Sidoyê Kanîreşî, Şivan, Şîyar yîn zî weş vatênî.

To Şêx Selhedîn Efendî dî, cematê ey de çiray deyîrî vatêne? Qerebegan de bêxêrba to sewbîna dengbêjî estbî?

Belê mi dî. Ez şîyo cematê ey zî la mi deyîrî nêvatî. Hîna zaf ey qal kerdîn ma goştaritên. Dat Mih ci ra persa va: "Efendî, Wis û Cim deyîrbazê kenî, ti vonî se?” Şêx Selhedînî va: “Nê tewir deyîron, wa xwu rê tim zî vajî, cey heram nîyî." Û bêxêrba mi dengbejon ra, bawkê mi û dewa Gaharî ra Hus Tewfîqî estbî.

Ti hunermendanê ma yê nikayinan senî vînenî? Sey Mîkaîl Aslan, Ahmet Aslan, Metîn û Kemal Kahraman, Şarik Apo, Nîzamedîn Ariç…

Belê, mi fehm kerd. Wullay mi zafê yin eşnawitî, de xalza hîşê mi çinîk o ke, mi kûma deyîre goştarî kerda. La ez genel vajo se, sinatê nikayin de hende ruh çinî yo, tehm nêdano mi. Yew-yew deyîra weşi vonî la ez genel tabîrê xwu vono. Şarik Apoyî yew deme qasid erşawitib, vatê “Musade keno ez çend deyîronê yi vajo.” Mi va “Beno, ez cey hunermend nîyo ez koleyê ziwan û tarîxê nê xelqî yo. Kam eşkeno wa deyîronê ma vajo. Xwura deyîrî, deyîrê mi nîyî, şarê ma yê.”

Hetanî ewro kes ame to de roportaj yan suhbet kerdo û ti nuştox û cigêrayoxanê ma nas kenî? Mesela M. Malmisanij, Roşan Lezgîn, Denîz Gunduz… Keda înan ziwanê ma ser o zaf a..

Seba roportaj û suhbet çew nêûme la yew deme Roj Tv ra ûmeyî tena yew bantê mi girewt û şî, ez nêzono se kerd. Û nê xocayî ke to vatî ez nêşinasneno. De ne wendeyê mi, ne zî nuştey mi esto. Mi mekteb nêwendo. Min û to seba çend deyîron ma telefon de qalî kerdbî. To behsê qezete û dergî kerdbi, behsê xocayon kerdbi la mi yîn nêdîy. Ez nika nê bantî to rê hedîye keno, nê xocayon û dostê to yê erjîyayê bî se, ti eşkênî kopya bikerî û biderê yîn zî.

Apo, ez zaf sipas keno, bi keyf ez qebul keno. Mamosta Roşan yew şîîra xwu de vano: “Kamcîn gelî halînê ruhê min o?” Mîyanê nê fetilîyayiş de kam bajar de to halînê ruhê xwu dî? Hela ke şima welatê ra bar kerd şî Edene, to çi dî, senî ciwîyayî?

Wazenî keyeyê to kuçe bo, wazenî koşk bo, qijêkîya to kûmca vîyarta uca tim-tim ha qelbê to de. Nika dewe de vonî Wis ha Îstanbul de yo, ti ha vînenî ma sey pîneyî dusayî şaristonê şarî wa. Çi sefîleyî, çi qehr û qotik, çi jehr û zuqum ma anto, kom çi zano! Hîşê mi ha Qerebegon, Çewlîg û Amed de yo. La keyeyê ma çin bi û teber de zî eskeron nêverdaynî ma biciwîye. Ê cayî pêro bolgeyê OHALî bi. Nika feqîrîya verên zî kuwena mi vîr. Ez vono wa tehmê ê çaxî bibîne, ez welat de bibîne, aye feqîrîyê zî çimanê mi ser.

Apo mi zaf wextê to girewto, sereyê to dejnayo, qusurê mi ef bikeri. Qewmê ma rê mesajê to çî yo?

Ney xalza ez to rê zaf teşekur keno, mi ti dî binêkna çimê mi abî. Ez wazeno şarê ma her het ra hayîdar bo. Yewbînon hes bikero, yewbînon de sax bê. Homa yew roje mi nêda, mila putê ma, ciwanê ma rojanê başan bivînê. Wa qedir û qiymetê rayberanê xwu bizanê. Verênanê ma vatêne “Ga mireno çerme moneno, merdim mireno naome moneno.” Wa nomeyê baş xwu dima ca verdî. Cayo ke menfeat esto xape zî esta. Wa xwu menfeat ra dûrî bigerî.

Apo ez to rê zaf sipas kena, henzar rey bi hurmet… Homa to rê yew şîfaya xeyrên bidero. Heme karê to de ardimkar bo.*

Îstanbul, 16.09.2015

___________

*No roportaj “Newepel, Rojnameyê kulturî, Hûmare 80, Dîyarbekir, Teşrîna verêne 2015, r. 4” de weşanîyayo.

YASAL UYARI: www.zazaki.net kaynağında yayınlanmış herhangi bir haber, yazı veya fotoğrafın site editöründen izin alınmadan olduğu gibi kopyalanarak ya da üzerinde çeşitli oynamalar yapılarak herhangi bir yerde yayınlanması; farklı çalışmalarda alıntı olarak kullanmak amacıyla cümle veya paragrafların kopyalanmasında ise standart bir şekilde kaynak belirtilmemesi durumunda hukuki süreç başlatılacaktır!